Quảng trường Võ Nguyên Giáp nhìn từ trên cao.

Thời điểm cuối năm 1944, đầu năm 1945, thị xã Thái Nguyên khi đó là một cứ điểm mạnh của địch. Việc giành chính quyền ở Thái Nguyên là yêu cầu cấp thiết để mở đường cho Quân Giải phóng tiến về Thủ đô Hà Nội. Từ Tân Trào, chủ tịch Hồ Chí Minh kêu gọi toàn Đảng, toàn dân, giờ quyết định cho vận mệnh dân tộc đã đến, toàn quốc đồng bào hãy đứng dậy đem sức ta mà giải phóng cho ta.

Ngày 16/8/1945, đồng chí Võ Nguyên Giáp lãnh đạo một đơn vị giải phóng quân làm lễ xuất phát, hướng về phía Thái Nguyên. Đến ngày 19/8, bộ đội giải phóng đã có mặt ở làng Thịnh Đán. Mặc dù so với địch, lực lượng quân giải phóng khá chênh lệch, song trong tình hình đặc biệt ấy, tinh thần quân địch đều đã rệu rã, quân giải phóng quyết định hành động. Bộ chỉ huy trận đánh do hai đồng chí Võ Nguyên Giáp và Trần Đăng Ninh phụ trách.

Trong tư liệu trích từ bộ phim tài liệu “Đại Tướng Võ Nguyên Giáp với Thái Nguyên”, cố Đại tướng Võ Nguyên Giáp từng kể lại: “Tôi nhận được chỉ thị của Đại hội và của Bác Hồ. Tập hợp đơn vị giải phóng quân ở gốc cây đa Tân Trào vào ngày 16/8, đọc quân lệnh số 1 của Ủy ban khởi nghĩa xuất quân về Thái Nguyên. Nhưng trước khi tiến công, chúng tôi cho một đồng chí giải phóng quân mang thư nói là bây giờ quân Nhật phải đầu hàng đồng minh, nếu không chúng tôi tiến công. Nhật nó không đầu hàng, nó bắn súng ra. Tôi ra lệnh tiến công”.

Sau phút khai hỏa đó, tiếng súng tấn công tiêu diệt địch của ta vang lên khắp các ngả đường. Quân giải phóng và nhân dân địa phương nhanh chóng làm tê liệt lực lượng địch. Ngày 20/8/1945, một cuộc mít tinh lớn đã được tổ chức tại sân vận động thị xã Thái Nguyên. Đồng chí Võ Nguyên Giáp thay mặt Ủy ban khởi nghĩa toàn quốc tuyên bố bãi bỏ chính quyền của Nhật và tay sai, thành lập Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời Thái Nguyên do đồng chí Lê Trung Đình làm chủ tịch.

Ông Phạm Tất Quynh, nguyên Trưởng ban nghiên cứu lịch sử Đảng tỉnh Thái Nguyên cho biết: "Quân đội Nhật lúc bấy giờ đã bị quân Giải phóng dồn vào một số vị trí rồi, có đánh nhau nhưng thương vong rất ít, nhờ sự chỉ đạo của đồng chí Võ Nguyên Giáp cố gắng thuyết phục càng tránh đổ máu càng tốt, làm thế nào ít đổ máu nhưng cách mạng vẫn giành được chính quyền, vẫn thắng lợi”.

Khởi nghĩa giành chính quyền tại Thái Nguyên thắng lợi, đã góp phần đưa đến toàn thắng của Cách mạng Tháng 8 năm 1945, khai sinh nước Việt Nam dân chủ cộng hòa. Lần đầu tiên giai cấp công nông, những người dân Việt Nam đứng lên làm chủ đất nước mình.

Tinh thần Cách mạng Tháng Tám đã hòa cùng dòng chảy lịch sử, tạo nên sức mạnh đại đoàn kết để dân tộc ta đánh thắng các cuộc chiến tranh xâm lược của chủ nghĩa đế quốc và các thế lực thù địch, đồng thời xây dựng đất nước ngày càng giàu đẹp. 76 năm đã trôi qua, thành phố Thái Nguyên, trung tâm cuộc khởi nghĩa giành chính quyền cách mạng nay đã mang dáng dấp của một đô thị hiện đại. Quảng trường 20/8 của TP Thái Nguyên được đổi tên thành Quảng trường Võ Nguyên Giáp, công trình mang tầm vóc, là nguyện vọng và sự tri ân sâu sắc của nhân dân Thái Nguyên với Đại tướng.

Ông Nguyễn Trường Kháng, nguyên Giảng viên Khoa lịch sử, Trường Đại học Sư phạm, Đại học Thái Nguyên chia sẻ: "Chúng ta nhất định sẽ giành được thành tựu mục tiêu kép, thực hiện thành công những mục tiêu mà Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XX đã đề ra. Đặc biệt cách đây vài hôm, HĐND tỉnh Thái Nguyên họp phiên thứ 2 đã đưa ra nhiều nghị quyết hết sức quan trọng. Chúng tôi nghĩ rằng nếu thực hiện thành công những nghị quyết đó sẽ là sự tri ân xứng đáng nhất đối với Đại tướng nói riêng và của tất cả các đồng chí lãnh đạo, chiến sỹ đã hy sinh vì Thái Nguyên, vì độc lập tự do của dân tộc, đất nước".

Tinh thần độc lập tự chủ, tự cường để xây dựng và bảo vệ thành quả cách mạng từ những năm tháng hào hùng đó vẫn vẹn nguyên giá trị trong công cuộc xây dựng Thái Nguyên trở thành “một trong những tỉnh giàu có và phồn thịnh nhất miền Bắc nước ta” đúng như mong muốn của Bác Hồ khi Người về thăm Thái Nguyên.

Với Thái Nguyên, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân các dân tộc trong tỉnh luôn tự hào với những đóng góp quan trọng vào thành công của cuộc Tổng khởi nghĩa Tháng 8 năm 1945. 76 năm đã trôi qua, kể từ ngày giành chính quyền cách mạng, Thái Nguyên vẫn đang cùng cả nước vượt qua mọi khó khăn, thách thức để đạt nhiều thành tựu quan trọng. Tinh thần quyết thắng của mùa thu lịch sử năm ấy chính là cội nguồn sức mạnh để chúng ta tiếp tục có niềm tin trong một cuộc chiến mới - cuộc chiến với dịch bệnh đầy cam go, thử thách mà cả nước đang chung sức đồng lòng vượt qua./.