Nghệ nhân Diệp Minh Tài nghiên cứu các tài liệu Hán cổ

Khôi phục bản sắc văn hóa dân tộc

Được trò chuyện với Nghệ nhân Diệp Minh Tài, chúng tôi thấy cảm phục và thấu hiểu sâu sắc những tâm huyết của người nghệ nhân này. Ông chia sẻ: "Từ thưở nằm nôi, tôi đã được cha mẹ ru hời bằng những câu hát Soọng Cô. Lúc lẫm chẫm biết đi, lại được ông bà truyền dạy cho các bài Soọng Cô đồng dao của nhi đồng. Đến năm 16 tuổi, tôi theo các anh chị trong làng đi hát ở nhiều nơi. Chính vì vậy, tôi mong muốn sẽ khôi phục lối hát Soọng Cô đang có nguy cơ thất truyền để truyền dạy cho các thế hệ con cháu".

Ông Tài cũng chia sẻ thêm: "Yêu lối hát Soọng Cô là vậy, nhưng 35 năm tôi không hát Soọng Cô, bởi trong thời gian đó tôi phải trải qua 10 năm trong quân đội, 7 năm làm công chức tại huyện và sau đó sức khỏe yếu hơn tôi được Nhà nước cho về nghỉ mất sức, tôi lại cùng vợ lo làm 7 sào ruộng nuôi các con ăn học".

Thực hiện mong muốn ấp ủ bấy lâu, nên ngay sau khi nghỉ hưu, năm 2001, ông Diệp Minh Tài đã vào cuộc kiếm tìm, khôi phục lại nét đẹp văn hoá của câu hát Soọng Cô đang dần bị thất truyền. Mặc dù, vốn chữ Hán không nhiều, nên để có thể dịch được đúng nghĩa, ông Tài đã phải lặn lội đi đến nhiều nơi từ trong làng đến xã Nam Hòa, Trại Cau, Minh Lập, huyện Đồng Hỷ, để tìm gặp những người già trong làng nhờ phiên nghĩa từ chữ Hán sang chữ Sán Dìu. Sau đó, ông lại cặm cụi phiên nghĩa sang chữ phổ thông. Các bài hát Sọong Cô được viết theo thể thơ thất ngôn, nhưng để dễ nhớ, dễ thuộc hơn đối với các hội viên trong Câu lạc bộ hát Sọong Cô xóm Tam Thái do ông thành lập, ông Tài đều lựa chọn dịch theo thể lục bát.

Đến nay, đã có hơn 300/1.000 bài hát được ông Tài dịch hoàn thiện và gửi cho Phòng Quản lý Di sản Văn hoá thuộc Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch Thái Nguyên. Ngoài 1.000 bài hát Soọng Cô được các cụ chép bằng chữ Hán cổ, ông còn sưu tầm được những cuốn sách mang nội dung khác, như: sách cúng đình làng, cúng tổ tiên, cúng mụ trẻ em, cúng cấp sắc của người dân tộc Sán Dìu và một số tư liệu lịch sử quý ghi chép về vùng đất, con người Đồng Hỷ.

Ông tâm đắc: "Tôi đang dịch cuốn “Cong hu” (nghĩa là Giang hồ). Cuốn sách có 44 bài hát chính gốc chữ Hán cổ. Từ nền 44 bài gốc này, người hát có thể biến hoá vô biên, từ một thành mười, thành trăm, thành nghìn…Cứ như suối, như sông, lời hát Soọng Cô không bao giờ ngừng chảy trên môi của người dân tộc Sán Dìu".

Như con tằm rút ruột nhả tơ

Bên cạnh đó, với mong muốn được hát và lưu truyền lối hát Sọong Cô, ông đã cùng một số người cao tuổi của xóm thành lập Câu lạc bộ (CLB) hát Sọong Cô xóm Tam Thái từ năm 2011 do ông làm Chủ nhiệm. Hiện nay, ông vừa tham gia biểu diễn, vừa dịch văn tự Hán cổ và soạn giáo án cho các hội viên để họ thực hành trong các buổi sinh hoạt; đồng thời đạo diễn các chương trình giao lưu với CLB hát Sọong Cô trong huyện, tỉnh và các tỉnh bạn.

Trao đổi với chúng tôi, chị Hoàng Thị Nguyệt, chuyên viên Phòng Văn hóa thông tin huyện Đồng Hỷ cho biết: "Năm 2015, hát Soọng Cô của đồng bào dân tộc Sán Dìu, huyện Đồng Hỷ được Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hoá phi vật thể Quốc gia. Đây là niềm vinh dự, tự hào không chỉ của riêng đồng bào dân tộc Sán Dìu, mà của mọi người dân trong tỉnh Thái Nguyên, trong đó có sự đóng góp rất lớn của ông Diệp Minh Tài".

Ngày 13/11/2015, ông Diệp Minh Tài (thứ 4 từ trái sang) vinh dự được phong tặng danh hiệu vinh dự Nhà nước “Nghệ nhân ưu tú”

Nghệ nhân Diệp Minh Tài chính là tấm gương sáng về ý thức lưu giữ, bảo tồn các giá trị văn hóa của dân tộc đang có nguy cơ thất truyền hiện nay. Ghi nhận công lao của ông Diệp Minh Tài, thời gian qua, UBND tỉnh Thái Nguyên, UBND huyện Đồng Hỷ đã trao tặng ông nhiều Bằng khen, Giấy khen. Đặc biệt, ngày 13/11/2015, ông đã được phong tặng danh hiệu vinh dự Nhà nước “Nghệ nhân ưu tú” đã có cống hiến xuất sắc trong giữ gìn và phát huy di sản văn hoá của dân tộc, góp phần vào sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc.

Kể từ ngày Chủ nhiệm CLB Sọong Cô xã Tam Thái – ông Diệp Minh Tài được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú, nhiều bản sắc vốn có của dân tộc Sán Dìu ở địa phương được quan tâm tổ chức phục dựng như: Lễ hội xuống đồng, Lễ hội ẩm thực của dân tộc Sán Dìu, câu hát Soọng Cô vang xa hơn sau những lần giao lưu với các CLB bạn trong và ngoài tỉnh. Điều đó cũng góp phần khuyến khích các dân tộc anh em lưu giữ, phát huy những giá trị văn hóa di sản của dân tộc mình.

Như con tằm rút ruột nhả tơ, nghệ nhân Diệp Minh Tài đã có những chuyến đi không mệt mỏi để săn sách quý. Rồi bao đêm thức trắng tìm ý, chọn lời, chắt lọc lại những tinh hoa của dân tộc mình, chép thành sách, với một tâm nguyện tha thiết là truyền lại cho muôn đời sau./.