Nhắc đến bác sĩ Nguyễn Thị Ngọc Phượng người ta thường nói đến công trình “thụ tinh trong ống nghiệm” mà bà đã dày công nghiên cứu và áp dụng thành công tại Việt Nam. Nhưng ít người biết rằng, nữ bác sĩ tài giỏi này cũng là người đầu tiên khởi xướng chương trình đào tạo cô đỡ thôn bản (CĐTB), góp phần nâng cao sức khỏe sinh sản cho hàng nghìn bà mẹ ở nhiều vùng quê nghèo khó của đất nước.

Ý tưởng đào tạo đội ngũ CĐTB ở những vùng sâu, vùng xa được bà ấp ủ và theo đuổi khi còn là nữ bác sĩ trẻ công tác tại Bệnh viện Từ Dũ. Hồi đó, dù công việc bận rộn đến đâu bà vẫn cố gắng thu xếp thời gian cùng các đồng nghiệp đến những vùng nông thôn, miền núi để khám, chữa bệnh miễn phí. Sau mỗi chuyến đi, hình ảnh đọng lại trong bà là niềm vui của người dân nghèo được khám bệnh, cấp thuốc và cả những câu chuyện đau buồn về các bà mẹ và trẻ sơ sinh.

Bác sĩ Phượng tâm sự: “Tới những buôn làng dân tộc, thấy hầu hết phụ nữ đều không có kiến thức y tế. Do lam lũ với đồng áng, lao động vất vả trong môi trường thiếu vệ sinh nên chị em rất dễ mắc các bệnh phụ khoa, nhiều trường hợp phát hiện ra thì bệnh đã rất nặng. Mặt khác, nhiều nơi vẫn tồn tại các tập tục cổ hủ, đe dọa trực tiếp đến tính mạng của bà mẹ và trẻ em! Nhiều trường hợp cả mẹ và con đều tử vong. Thương tâm lắm!”.

Làm gì để giảm tỷ lệ tử vong mẹ và trẻ sơ sinh ở vùng sâu, vùng xa? Câu hỏi đó cứ ám ảnh, day dứt nữ bác sĩ sản khoa. Sau thời gian nghiên cứu và tìm hiểu, bác sĩ Phượng đưa ra ý định đào tạo đội ngũ cô đỡ là người của các thôn, bản để chăm sóc tốt hơn cho chị em trong việc sinh nở. Theo bà, đội ngũ CĐTB là người sống trong cộng đồng, nắm chắc ngôn ngữ, hiểu rõ phong tục tập quán nên sẽ dễ dàng truyền đạt những kiến thức cần thiết về sức khỏe sinh sản cho người dân địa phương.

Các CĐTB tỉnh Hà Giang quây quần bên bác sĩ Phượng.

Trước khi khởi động, chương trình CĐTB vấp phải không ít ý kiến phản đối. Nhiều người cho rằng, để đào tạo ra một “bà đỡ” có chuyên môn và làm được việc khi ra trường, tốn rất nhiều thời gian và công sức. Họ e ngại chương trình sẽ thất bại vì đối tượng đào tạo đều là người dân tộc, trình độ học vấn thấp và chưa nói thành thạo tiếng Việt. Dù vậy, bác sĩ Phượng, khi đó đang là Giám đốc Bệnh viện, vẫn quyết tâm thực hiện với suy nghĩ chương trình sẽ mang lại hiệu quả rất lớn sau này. Ngay sau đó, lớp đào tạo CĐTB đầu tiên với 40 học viên được khai giảng tại Bệnh viện Từ Dũ vào năm 1996.

Không thể kể hết những khó khăn mà bà và tập thể bác sĩ bệnh viện phải vượt qua trong quá trình đào tạo những CĐTB đầu tiên. Với phương châm “cầm tay chỉ việc”, mỗi nữ hộ sinh của bệnh viện nhận kèm từ một cho đến ba học viên. Nhiều học viên không biết tiếng Việt, được các bác sĩ và nữ hộ sinh tận tình chỉ bảo từ việc sử dụng cặp nhiệt độ cho đến cách cầm kim tiêm. Bên cạnh việc giảng dạy chuyên môn, các nữ hộ sinh còn phải chăm lo từng bữa ăn, chỗ ở, nơi sinh hoạt cho các học viên. Bác sĩ Phượng nhớ lại: “Dù là người dân tộc thiểu số, trình độ học vấn thấp nhưng các em học cũng nhanh lắm. Nhiều em mới học không thể nói được tiếng Việt nhưng đến khi tốt nghiệp đã đọc thông, viết thạo và có kiến thức chuyên môn rất khá”.

Từ năm 1996 đến nay, chương trình đào tạo CĐTB do bác sĩ Phượng khởi xướng được nhân rộng và phát triển trên khắp cả nước. Theo bà ước tính, chương trình đào tạo CĐTB đã cho “ra lò” hơn 1.000 cô đỡ đang làm việc tại khu vực Tây Nguyên, duyên hải miền Trung và các tỉnh miền núi phía Bắc. Mạng lưới CĐTB ngày càng khẳng định vai trò thiết thực trong việc bảo vệ và chăm sóc sức khỏe cộng đồng, góp phần giảm tử vong ở bà mẹ và trẻ sơ sinh. Hiệu quả của chương trình mang lại là niềm hạnh phúc lớn cho tập thể bác sĩ Bệnh viện Từ Dũ, đặc biệt là cá nhân bác sĩ Phượng.

Nặng lòng với người nghèo

Nghỉ hưu từ năm 2006 nhưng rất hiếm khi bác sĩ Phượng có được một ngày nghỉ trọn vẹn. Bà luôn là người bận rộn với lịch làm việc kín mít. Một phần là do bà đang cộng tác với một số bệnh viện và các cơ sở sản khoa trong cả nước. Mặt khác, bà đang đảm nhiệm cùng lúc nhiều chức vụ quan trọng của các tổ chức xã hội và thường xuyên tham gia các hội thảo khoa học trong và ngoài nước. Quỹ thời gian eo hẹp như vậy nhưng cuối tuần bà vẫn cố gắng tổ chức các chuyến đi khám bệnh, tặng quà miễn phí cho người nghèo trên cả nước. Bà thường tâm sự: “Tôi không cho phép mình nghỉ ngơi bởi các chị em nghèo ở vùng sâu, vùng cao còn mắc nhiều bệnh tật lắm”.

Bác sĩ Phượng cho biết: Tỷ lệ tử vong mẹ và trẻ sơ sinh ở các vùng đông người dân tộc còn ở mức rất cao. Đặc biệt, ở vùng sâu, vùng xa tỷ lệ tử vong thường cao hơn gấp 3 lần so với vùng đồng bằng và gấp 10 lần so với các thành phố lớn như Hà Nội và TP Hồ Chí Minh. Nguyên nhân dẫn đến thực trạng trên là do chất lượng dịch vụ y tế thấp, thiếu nước sạch, khả năng tiếp cận cơ sở y tế của người dân hết sức khó khăn do địa hình, phương tiện vận chuyển và thiếu cán bộ y tế có chuyên môn... Bà mong rằng, sẽ có nhiều CĐTB để giúp đỡ người dân nghèo tại những vùng sâu, vùng xa.

Dù mạng lưới CĐTB đang mang lại nhiều hiệu quả tích cực nhưng số lượng cô đỡ vẫn ở mức thấp và chế độ đãi ngộ cho họ chưa cao. Chỉ tính riêng tại tỉnh Hà Giang, số lượng CĐTB chưa đến 30 người nhưng có đến hàng trăm thôn, bản của người dân tộc thiểu số. Mặt khác, đội ngũ CĐTB cũng đang phải đối mặt với rất nhiều khó khăn do thiếu chính sách hỗ trợ. Nhiều CĐTB chỉ nhận được vẻn vẹn 50.000 đồng/tháng tiền hỗ trợ của địa phương. Đây là số tiền quá ít ỏi so với công sức mà các CĐTB đã cống hiến. Hiểu được khó khăn của các CĐTB, bác sĩ Phượng không ít lần bỏ tiền túi hỗ trợ để các cô tiếp tục công việc. Bà còn tích cực vận động nhiều tổ chức, đơn vị và nhà hảo tâm tham gia giúp đỡ các lớp đào tạo CĐTB trong cả nước.

Hiện tại, bác sĩ Phượng đang đảm nhiệm chức vụ Phó chủ tịch Hội Bảo trợ bệnh nhân nghèo TP Hồ Chí Minh. Bà phụ trách phần chăm sóc phụ nữ và trẻ em nghèo vùng sâu, vùng xa nên thường xuyên tổ chức các hoạt động từ thiện trên khắp cả nước. Nhiều chương trình từ thiện lớn do bà tự đứng ra tổ chức và chi trả. Khi được hỏi về kinh phí tổ chức, bác sĩ Phượng vẫn thường đùa rằng: “Ngoài tiền con cái tặng, tôi đi làm cũng kiếm được chút đỉnh. Nếu không tiêu gì thì tiền nó ăn thủng hết túi”. Bà cho biết thêm, nhiều bệnh nhân từng được bà cứu chữa cũng rất nhiệt tình ủng hộ các chương trình từ thiện.

Bao năm nay bác sĩ Phượng vẫn âm thầm, lặng lẽ mang lại hạnh phúc đến cho người nghèo trên khắp cả nước. Nhờ sự giúp đỡ của bà mà cuộc đời của nhiều bệnh nhân đã đổi thay. Bà tâm sự: “Sau mỗi lần giúp được người khác, tôi lại cảm thấy mình vẫn còn có ích cho xã hội”. Đến nay, bác sĩ Phượng không thể nhớ nổi đã thực hiện bao nhiêu chuyến đi làm từ thiện và đã giúp đỡ bao nhiêu người. Chỉ biết rằng, nơi nào bà đến người dân đều vui vẻ đón chào.

Chỉ còn một vài nơi trên dải đất hình chữ S này bác sĩ Phượng chưa đặt chân tới. Bà tự hứa với mình sẽ tới, bởi bà biết ở đó còn những người cần giúp đỡ.

Theo QĐND