Về Tràm Chim thưởng thức lúa trời, mùa chim sinh nở

Lúa trời - sản vật trời ban… cho Tràm Chim

“Ai ơi, về miệt Tháp Mười.

Cá tôm sẵn bắt - lúa trời sẵn ăn”

Câu ca dao trên cho thấy: Thiên nhiên rất đỗi hào phóng ban phát cho vùng Đồng Tháp Mười có nhiều sản vật và nguồn lợi tôm, cá khá dồi dào. Nơi đây, nguồn lợi thủy sản thì ai cũng biết, nhưng sản vật lúa trời thì chỉ có những người cao niên mới biết, còn thế hệ trẻ ngày nay thì rất ít người biết tới…

Bên quần thể lúa ma còn có các quần thể khác là năng ống và sen trắng

Về Vườn Quốc gia Tràm Chim (QGTC) để được trải nghiệm thu “đập” và thưởng thức lúa trời… thật là một thú vui tao nhã, lý tưởng của khách du xuân! Lúa trời đã được xếp vào loại nông sản quý hiếm cao cấp, được Nguyễn Ánh (triều Nguyễn giai đoạn 1802 - 1945) đưa vào cung đình dùng trong những ngày đại lễ, cúng tế và làm đặc sản tiếp đãi “thượng khách”. Quần thể lúa trời hiện còn được lưu giữ và bảo tồn được khoảng 678 ha tại Vườn QGTC tọa lạc trên địa bàn huyện Tam Nông, tỉnh Đồng Tháp.

Theo Gia Định thành thông chí của Trịnh Hoài Đức thì: Lúa trời còn gọi là “Quỷ cốc”; còn những cụ sống lâu năm ở vùng Đồng Tháp Mười cho biết lúa trời còn gọi là lúa ma! Bởi lẽ, loại lúa này không ai gieo sạ mà nó tự nhiên mọc trên cánh đồng mênh mông nước của vùng Đồng Tháp Mười xưa và sống khỏe trong môi trường khắc nghiệt như: Khô hạn, lũ lụt, phèn mặn và chống chọi được với sâu bệnh...

Lúa ma tại Vườn QGTC có tên khoa học Oryza rufipogon là giống lúa có nguồn gen quý kháng rầy nâu và rầy lưng trắng. Hằng năm, vào khoảng tháng 4 dương lịch, lúc trời bắt đầu sa mưa, hột lúa bắt đầu nẩy mầm và mọc cao lên chừng 5 tấc, thân lúa cứng, lá to bản; rễ lúa ma có khả năng khử các chất gây chua và hút lấy dinh dưỡng, nước trong đất để tăng trưởng… Từ tháng 8 đến tháng 12, cây lúa vươn dài, ngoi lên khỏi mặt nước, lúa trời trổ đòng, đơm bông, vô hạt chắc rồi chín từ hạt vào lúc nửa đêm khuya khoắt và rơi rụng vào lúc mặt trời vừa ló rạng… Bông lúa ma to, dài và thẳng hơn lúa thường, hạt lúa trên bông rất thưa, nhỏ…

Ông Lê Huỳnh Phương - Phó Trưởng Phòng kinh doanh Trung tâm Du lịch và Giáo dục môi trường Vườn Quốc gia Tràm Chim cho biết: “Về đặc tính của cây lúa trời là chống đối được với lũ rất tốt. Mùa lũ, nước dâng cao thì không bị ngập- lúa ma trong một đêm sẽ vượt lên cao khỏi mặt nước. Nước lên tới đâu, lúa trời sẽ lên tới đó. Đặc biệt, khác với lúa mình là hột lúa nhỏ và có đuôi rất dài, sản lượng lại thấp nên đa số chỉ còn trong Vườn mình bảo tồn chứ người dân ở ngoài người ta sẽ tiêu diệt hết. Lúa ma có tự nhiên nên tất cả các dưỡng chất trong lúa ma hoàn toàn là thiên nhiên rất tốt cho sức khỏe. Hàm lượng đạm cũng như protein cao…”

Cuộc sống dân dã của người dân tại cánh đồng lúa ma. Hàng ngày họ sống trên những chiếc ghe như thế này rồi đợi tối đi thu hoạch lúa ma.

Với đặc tính trên, ngày xưa cư dân Đồng Tháp Mười thường đi gặt lúa trời vào lúc nửa đêm tới hửng sáng... Khi thu hoạch lúa trời, ít nhất phải có 2 người và thường được trang bị đầy đủ phương tiện và dụng cụ như: một chiếc xuồng ba lá có căng một tấm đệm ở giữa theo chiều dọc dài gần 2 m của chiếc xuồng, cao khoảng 1,5 m với hai cây đứng. Cây trước cao 2,5 m và cây sau chỉ cao bằng tấm đệm… được gọi là cây cần câu. Hai cần đập bằng tre dài khoảng 2,5 m nằm hai bên và dọc theo chiều dài tấm đệm. Một đầu buộc chặt vô cây cần câu, khoảng giữa cần đập được cột dây treo trên đầu cần câu. Khi đập lúa, người đứng trước mũi chống xuồng đi vào đám lúa ma, người ngồi sau cầm 2 cần đập, đập lúa vào tấm đệm cho rụng hột vào trong xuồng. Trên xuồng có 2 người, một người bơi, một người kia đập lúa. Mỗi bông lúa chỉ rụng 1 hoặc 2 hạt trên xuồng, phải bỏ công vất vả - khổ nhọc vì từ nửa đêm đến sáng mới thu gặt lúa trời được đầy xuồng… Ông Lê Hoàng Long - Giám đốc Trung tâm Du lịch và Giáo dục môi trường Vườn QGTC cho biết: Trung tâm đã tổ chức cho du khách trải nghiệm thu hoạch lúa trời vào sáng sớm tinh mơ. Với những chiếc xuồng được trang bị sẵn các dụng cụ thu hoạch lúa trời tại 134 ha ở khu vực Trạm Phú Hiệp, Phú Đức (chiếm 16% diện tích lúa trời hiện có trong Vườn QGTC)...

Các đầu bếp ở khu ẩm thực của địa danh du lịch sinh thái rừng tràm Gáo Giồng, huyện Cao Lãnh chia sẻ: “Sau khi đập lúa trời xong, đem về ngâm trong nước ba ngày rồi đem phơi cho rụng đuôi trước khi cho vào cối giã thành gạo giống như lúa thường, nhưng không giã gạo quá trắng. Khi nấu, đổ gạo và nước vào nồi đất, úp một lá sen vào nồi trước khi đậy vung, chất đốt được đun bằng củi hoặc rơm, nếu sử dụng nhiên liệu khác để đun sẽ làm giảm hương vị lúa trời. Cơm nấu bằng gạo lúa trời có màu hồng nhạt và vị ngọt, béo, thơm, dẻo... đặc trưng của miền quê sông nước Tây Nam Bộ”.

Lúa trời đang được bảo tồn lưu trữ nguồn gen tại Vườn QGTC để gửi sang Viện Lúa Quốc tế (IRRI) làm thành giống lúa mới thuộc nhóm IR chịu phèn tốt nhằm đáp ứng nhu cầu canh tác thích hợp ở những vùng U Minh, Đồng Tháp Mười và Tứ giác Long Xuyên.

Say lòng vào bãi chim mùa chim đẻ

Vào thời điểm này, du khách đến Vườn QGTC có dịp trải nghiệm xuồng kayak thân thiện môi trường, trải nghiệm cuộc sống ngư dân… Đặc biệt là xem bãi chim sinh sản, tận mắt chiêm ngưỡng từng đàn chim bay lượn, đút mồi cho chim con ăn…

Đến mùa chim đẻ, trên các ngọn tràm hàng vạn con chim, cò về đây hội tụ.

Bãi chim sinh sản thuộc phân khu A2, có diện tích khoảng 2 ha, với hơn 6.000 cá thể chim, cò các loại. Hằng năm, từ tháng 9 đến tháng 11 là thời gian chim, cò tập trung sinh sản. Mùa chim sinh sản năm nay, tại bãi chim xuất hiện hơn 2.000 con có ốc làm tổ sinh sản, trong khi những năm trước đây không thấy loại cò ốc sinh sản nơi đây.

Theo BQL Vườn QGTC cho biết, hiện nay có khoảng 6.000 cá thể chim đã về nơi đây. Trong đó, đặc biệt có 2.000 con cò ốc. Chúng tôi đang dọn một số lung, rọc trên cơ sở tự nhiên để tránh tác động môi trường để tạo cho khách du lịch vào đó có giới hạn bằng các thuyền bơi thôi…”