Vụ Tiết kiệm năng lượng và phát triển bền vững (Bộ Công Thương) cho biết, phát thải khí nhà kính từ ngành năng lượng chiếm khoảng 63% tổng phát thải khí nhà kính của Việt Nam năm 2010, sẽ chiếm khoảng 83% và 86% vào năm 2020 và 2030.

Trong khi đó, với Chương trình Quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả (VNEEP), Việt Nam đã cam kết cắt giảm 8% phát thải khí nhà kính trong giai đoạn 2021-2030. Để đạt mục tiêu cam kết này, nhiều chuyên gia kiến nghị, cần chuyển định hướng sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả từ tự nguyện sang bắt buộc tiết kiệm năng lượng.

Ông Trịnh Quốc Vũ, Phó Vụ trưởng Vụ Tiết kiệm năng lượng và phát triển bền vững cho biết, Chương trình VNEEP trong giai đoạn 1 và 2, Việt Nam đã đạt mục tiêu tiết kiệm được 3,4% tổng mức tiêu thụ năng lượng toàn quốc trong giai đoạn 2006 – 2010, tương đương với 4,5 triệu tấn dầu quy đổi (TOE) và tiết kiệm được 5,65% trong giai đoạn 2011-2015, tương đương với 11,261 triệu TOE.

Bóng đèn compact thay thế bóng đèn sợi đốt tại vùng trồng thanh long làm giảm chi phí và tiêu tốn điện năng. (Ảnh: Tietkiemnangluong)

Đặc biệt, Chương trình này đã triển khai các hoạt động nâng cao năng lực cho các tổ chức tài chính, nhằm phát triển dịch vụ tài chính đầu tư cho các dự án có liên quan đến tiết kiệm năng lượng; thí điểm mô hình kinh doanh Công ty dịch vụ năng lượng (ESCO) và cung cấp dịch vụ tư vấn; hỗ trợ tài chính để thực hiện các dự án đầu tư tiết kiệm năng lượng.

“Hơn 10.000 mẫu sản phẩm thuộc 15 nhóm sản phẩm mục tiêu đã được dán nhãn năng lượng, số lượng bóng đèn sợi đốt tiêu thụ hàng năm giảm mạnh từ khoảng 50-55 triệu bóng đèn năm 2011 xuống chỉ còn dưới 5 triệu bóng đèn trong năm 2015…”, ông Vũ cho hay.

Tuy nhiên, ông Vũ cũng thừa nhận, trong thời gian qua, việc thi hành các quy định về sử dụng năng lượng tiết kiệm hiệu quả còn chưa nghiêm, nhiều doanh nghiệp chưa thực sự thực hiện các yêu cầu theo quy định đã ban hành. Ngoài ra, nguồn kinh phí cấp từ ngân sách nhà nước cho Chương trình thường muộn và thấp, trong khi các đối tượng trong khuôn khổ Chương trình rộng và đa dạng.

Còn theo ông Nguyễn Đình Hiệp, Phó Chủ tịch Hội Khoa học công nghệ sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, các khảo sát và tính toán cho thấy, Việt Nam còn nhiều cơ hội kỹ thuật để giảm thiểu thất thoát và lãng phí trong cung cấp và sử dụng năng lượng tại tất cả các lĩnh vực sản xuất công nghiệp, thương mại dịch vụ cũng như hộ gia đình.

Ông Hiệp cho rằng, việc triển khai Chương trình quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả giai đoạn 3 sẽ hỗ trợ các địa phương thực hiện đồng bộ và hiệu quả các chương trình tiết kiệm năng lượng trên phạm vi toàn quốc. Tuy nhiên, mục tiêu tiết kiệm năng lượng sẽ trở thành chỉ tiêu bắt buộc đối với các cơ sở sử dụng năng lượng và các ngành công nghiệp sử dụng nhiều năng lượng.

“Dự thảo VNEEP 3 được xây dựng trên cơ sở tiếp tục phát huy những thành công của 2 giai đoạn trước, song nội dung phải được thiết kế chuyển các hoạt động tiết kiệm năng lượng từ tự nguyện sang bắt buộc và tăng cường tính thực thi Luật sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả”, ông Hiệp cho biết.

Theo quan điểm của ông Dilip R. Limaye, Chuyên gia tư vấn quốc tế, mức tiết kiệm của Chương trình VNEEP trong giai đoạn 1 và 2 là chưa tương xứng với tiềm năng. Do vậy, cần phải có Chương trình quốc gia mới, trong đó xác định nội dung mục tiêu và chỉ tiêu rõ hơn, đồng thời chuyển từ chương trình tự nguyện sang bắt buộc; có cơ chế tăng cường xử phạt vi phạm và tạo cơ chế khuyến khích về tài chính qua thưởng.

“Các chính sách tập trung vào các sáng kiến tự nguyện không đem lại kết quả tiến triển đầy đủ về bảo tồn và tiết kiệm năng lượng, đặc biệt trong các ngành công nghiệp. Có nhiều phương án để thực hiện chính sách bắt buộc, như chỉ tiêu về hiệu quả năng lượng, kiểm toán năng lượng, báo cáo, giao dịch, áp dụng các tiêu chuẩn như ISO 50001”, ông Dilip R. Limaye khuyến nghị.

Được biết, hiện Bộ Công Thương đã tiến hành xây dựng “Chương trình quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả giai đoạn 2019-2030”. Chương trình được thiết kế với mục tiêu tăng cường thực thi Luật sử dụng năng lượng, sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, thông qua việc triển khai đồng bộ các giải pháp quản lý và kỹ thuật trong lĩnh vực sử dụng năng lượng, tập trung vào các ngành công nghiệp sử dụng nhiều năng lượng…/.