Từ thời các Vua Hùng dựng nước, hát Xoan được tổ chức vào mùa Xuân để đón chào năm mới.

Từ thời các Vua Hùng dựng nước, hát Xoan được tổ chức vào mùa Xuân để đón chào năm mới, không chỉ để ca hát, mà còn là để cầu trời cho mưa thuận, gió hòa, mùa màng tươi tốt, nhà nhà no đủ, quốc thái dân an và chúc tụng Vua Hùng. Trải qua tiến trình phát triển của lịch sử, hát Xoan vẫn tồn tại, hiện diện với nghệ thuật đặc sắc riêng biệt.

Ông Dương Huy Thiện, Nhà nghiên cứu văn hóa Dân gian cho biết: "Hát Xoan vừa có giá trị ngôn ngữ dân gian xen với ngôn ngữ bác học, có tính chất tâm linh, tỏ lòng biết ơn những người đã có công với dân, với nước".

Nghệ nhân nhân dân Nguyễn Thị Lịch, tỉnh Phú Thọ cho hay: "Hát nghi lễ vẫn hát nhập tịch mời Vua, người dẫn khách trang phục khăn xếp, áo the, mắt hướng về Thượng cung, dù thuộc bài vẫn phải cầm sách".

Từ năm 2011, tại đình Hùng Vương, những câu hát, điệu Xoan đã vang lên mỗi khi đến ngày Giỗ Tổ Hùng Vương.

Trên quê hương chè Thái Nguyên, hàng trăm năm trước, vì không có điều kiện về nơi đất Tổ đền Hùng, Phú Thọ để dâng lễ vật lên anh linh các bậc tiền nhân, cư dân nơi đây đã dựng nên đình Hùng Vương để bái vọng Đức Thánh Tổ Vua Hùng. Cùng thời gian, Lễ Giỗ Tổ Hùng Vương vẫn được lớp lớp thế hệ người dân duy trì, truyền từ đời này sang đời khác.

Và ở nơi đây, từ năm 2011, những câu hát, điệu Xoan cũng đã vang lên mỗi khi đến ngày Giỗ Tổ Hùng Vương.

Ông Phạm Trần Đang, Thủ nhang đình Hùng Vương, TP Thái Nguyên chia sẻ: "Chúng tôi đã cử người lên đền Hùng, Phú Thọ để học hát Xoan. Sau đó, chúng tôi thành lập đoàn hát Xoan khoảng hơn 20 người và may trang phục, để phục vụ văn hóa tâm linh, chuẩn bị cho lễ hội có tiếng hát Xoan thể hiện tâm linh thờ cúng Vua Hùng".

Nhưng để phát huy giá trị, tạo sức sống mới cho một Di sản văn hóa phi vật thể, nhất là lại ở vùng nằm ngoài cộng đồng gốc của di sản là điều không đơn giản.

Ông Phạm Trần Đang, Thủ nhang đình Hùng Vương, TP Thái Nguyên cho hay: "Năm 2018, 2019, đoàn hát Xoan tuổi cao và không có người đứng đầu, cho nên đoàn hát Xoan tan dần".

Thái Nguyên – Trung tâm vùng Việt Bắc, ngọn nguồn của câu Sli, câu Lượn, điệu Tính, câu Then, nhưng vẫn mong sao, không gian, giai điệu của hát Xoan vẫn luôn được vang lên mỗi dịp đình lễ hội, hòa cùng sắc màu văn hóa của Thái Nguyên./.