Kháng sinh - Dùng thuốc sơ sẩy sẽ mang họa!

Không dùng kháng sinh đúng theo chỉ định, ngưng dùng nửa chừng, tự ý mua kháng sinh là thuốc phải dùng theo đơn để sử dụng được xem là thói quen xấu ở nhiều người. Do đó, cần lưu ý một số điều sau.

Cẩn trọng khi dùng kháng sinh

Tất cả những bệnh không phải là bệnh nhiễm khuẩn đều không dược dùng kháng sinh. Chẳng hạn, mới bị cảm cúm lại vội vàng uống kháng sinh là rất sai vì cảm cúm thường do siêu vi gây ra và đa số kháng sinh không có tác dụng với siêu vi.

Có một số kháng sinh chống chỉ định, tức là không được dùng với phụ nữ có thai, phụ nữ cho con bú, trẻ con, người suy gan, suy thận. Đây là các đối tượng đặc biệt phải để bác sĩ khám bệnh, chỉ định kháng sinh khi cần thiết và kháng sinh được lựa chọn thật phù hợp. Sử dụng kháng sinh bừa bãi ở các đối tượng này có khi rất nguy hiểm.

Cũng cần lưu ý một số người có thể trạng dễ bị dị ứng (thường gọi là quá mẫn cảm) có thể không dùng được một số kháng sinh. Bác sĩ nhiều khi phải thử test kháng sinh trước khi cho bệnh nhân được tiêm kháng sinh dễ gây dị ứng (như penicillin) để bảo đảm an toàn.

Theo chỉ định của thầy thuốc

Kháng sinh là thuốc điều trị nhiễm trùng hiệu quả nếu nhiễm trùng đó do vi khuẩn gây ra, chứ đa phần không trị được nhiễm trùng do virus (siêu vi) hoặc do ký sinh trùng.

Hiện nay, một trong các loại thuốc hay bị sử dụng tùy tiện nhất là kháng sinh, người dùng cần có hiểu biết cơ bản để hạn chế tình trạng tai biến và bị đề kháng kháng sinh. Chính việc sử dụng kháng sinh bừa bãi, không đúng cách, không đủ liều sẽ làm cho vi khuẩn không bị tiêu diệt hết, một số có khả năng thích ứng, đặc biệt có sự đột biến gien trên nhiễm sắc thể kiểm soát sự nhạy cảm đối với kháng sinh; số này tồn tại, phát triển thành “chủng” vi khuẩn mới mà kháng sinh đã sử dụng sẽ không còn tác dụng nữa.

Không nên ngưng dùng kháng sinh nửa chừng hoặc kéo dài thời gian sử dụng (Ảnh: Ngọc Dung)

Nhiều bệnh lý như viêm xoang, viêm đường hô hấp, viêm đường tiết niệu, nhiễm trùng da… hầu hết là tình trạng nhiễm khuẩn, người bệnh có thể cần tới kháng sinh để điều trị. Tuy nhiên, dùng loại nào và liều lượng ra sao, chỉ có bác sĩ mới chỉ định đúng được. Đáng tiếc là rất nhiều người sử dụng kháng sinh bừa bãi, vừa không khỏi bệnh mà lại gây đề kháng kháng sinh khiến kháng sinh đó không còn tác dụng điều trị cho mình nữa. Đây là điều rất bất lợi cho người bệnh. Thử tưởng tượng, sẽ phải khổ sở thế nào nếu bạn nhiễm loại vi khuẩn kháng nhiều loại kháng sinh thông dụng hiện nay?

Ở nhiều nước trên thế giới, chỉ có thể mua kháng sinh ở nhà thuốc khi có đơn thuốc của bác sĩ, trong khi ở nước ta mua thoải mái. Hiện nay, còn có vấn đề tự dùng thuốc, trong đó có kháng sinh, qua thông tin trên mạng internet. Có hiện tượng nhiều người lo lắng về sức khỏe của mình là cứ vào mạng để tìm bệnh, thấy trường hợp nào giống như các triệu chứng mình có là cứ y như đơn thuốc trên mạng mà mua về sử dụng, không cần đến bác sĩ.

Nguy hiểm hơn, nhiều người tự tìm mua các loại kháng sinh loại mới nhất là các thuốc fluoroquinolon thế hệ thứ 3 như moxifloxacin hoặc cephalosporin thế hệ thứ 3, thứ 4 theo “mách nước” của bạn bè chỉ để trị những bệnh thông thường. Họ không biết rằng việc dùng không đúng thuốc có thể khiến bệnh trầm trọng hơn và tăng nguy cơ kháng thuốc. Đó là chưa kể những trường hợp dùng không đúng loại kháng sinh cho trẻ em, phụ nữ mang thai, phụ nữ cho con bú sẽ dẫn tới nhiều mối nguy cho sức khỏe.

Lưu ý một số nguyên tắc

1. Không nên ngưng dùng kháng sinh nửa chừng hoặc kéo dài thời gian sử dụng. Khi thấy bệnh giảm, nhiều người ngưng thuốc ngay vì nghĩ rằng uống nhiều không tốt. Thật ra, nếu uống đúng theo toa của bác sĩ thì số lượng thuốc đó là đủ và cần thiết. Thông thường, đủ liều cho một đợt kháng sinh phải khoảng 7-10 ngày, thậm chí có thể kéo dài hơn, tùy từng loại bệnh và sự tiến triển của bệnh. Nếu dùng không đủ liều, đủ thời gian, vi khuẩn không bị tiêu diệt hết sẽ trỗi dậy và phát triển thành chủng vi khuẩn đề kháng mà kháng sinh cũ không còn tác dụng nữa.

2. Không mách cho người khác dùng kháng sinh khi thấy bệnh của họ giống bệnh của mình. Bởi lẽ, triệu chứng bệnh có vẻ giống nhưng nguyên nhân bệnh có thể khác. Thêm vào đó, một kháng sinh thích hợp với người này chưa chắc hiệu quả với người khác, thậm chí có thể gây tai biến.

3. Không nên dùng kháng sinh còn thừa trong tủ lâu ngày vì có thể thuốc đã quá hạn. Nhiều loại kháng sinh quá hạn có độc tính rất cao, chẳng hạn tetracyclin khi quá hạn sẽ rất độc cho thận.

4. Không nên dùng lại đơn thuốc cũ có chỉ định kháng sinh của chính mình khi đã khỏi bệnh một thời gian. Bởi lẽ, một toa thuốc chỉ dành riêng cho một cá nhân vào một thời điểm và trong một điều kiện nhất định mà thôi. Khi tái phát, bệnh có thể không còn ở tình trạng cũ mà đã diễn tiến phức tạp, khi đó đơn thuốc cũ không còn thích hợp nữa.

Thuốc, trong đó có kháng sinh, rõ ràng là con dao hai lưỡi, khéo dùng thì lợi, còn sơ sẩy sẽ mang họa. Việc bạn tự ý dùng thuốc, đặc biệt là kháng sinh, đôi khi như nắm dao đằng lưỡi vậy!