Thông tin tại Hội thảo quốc tế “Mở rộng diện bao phủ bảo hiểm xã hội: Kinh nghiệm quốc tế và khuyến nghị cho Việt Nam”,

do Bộ LĐTBXH phối hợp với Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) tổ chức ngày 29/3 tại Hà Nội cho biết: Tính đến hết năm 2016, cả nước có trên 13 triệu người tham gia BHXH, chiếm khoảng 28% lực lượng lao động trong độ tuổi. Đến nay, đã có gần 3 triệu người cao tuổi được hưởng lương hưu và BHXH hàng tháng.

Tuy nhiên, chính sách BHXH cũng đã bộc lộ những hạn chế, bất cập như diện bao phủ BHXH của Việt Nam còn ở mức thấp so với các nước trên thế giới; nhiều người lao động chưa được tham gia BHXH và được bảo vệ trước những rủi ro trong quá trình làm việc như ốm đau, tai nạn lao động, thất nghiệp; nhiều người già không có lương hưu, phải tự lo hoặc sống phụ thuộc vào con cái...

Bên cạnh đó, Quỹ BHXH tiềm ẩn nguy cơ mất cân đối trong dài hạn. Theo tính toán của ILO, nếu không có những điều chỉnh về chính sách thì quỹ hưu trí và tử tuất ở Việt Nam có thể mất cân đối vào năm 2034.

Tăng tuổi nghỉ hưu là một trong những giải pháp được đưa ra nhằm bảo đảm quỹ BHXH (Ảnh minh họa. Nguồn: KT)

Vì sao quỹ mất cân đối?

Ông Phạm Trường Giang, Vụ trưởng Vụ BHXH (Bộ LĐTBXH) thừa nhận, hiện mức trần đóng BHXH quá cao bởi mức tiền lương tháng đóng BHXH tối đa bằng 20 lần mức lương cơ sở (tương đương 6 lần mức tiền lương trung bình tháng đóng BHXH). Trong khi đó, mức đóng theo khuyến nghị của ILO nên ở mức không quá 10 lần mức lương tối thiểu (mức lương cơ sở) như một số quốc gia khác trong khu vực.

Do đó, khoản thu BHXH hiện nay là khoản nợ tiềm ẩn trong tương lai, với sự mất cân đối đóng - hưởng; mức đóng càng cao, gánh nặng Nhà nước trong tương lai càng lớn. Số liệu thực tế qua nhiều năm đã chứng minh, tỷ lệ mức người đóng - hưởng ngày càng thu hẹp, bởi năm 2000 tỷ lệ là 30 người đóng cho 1 người hưởng, năm 2004 ở mức 19 người đóng cho 1 người hưởng, năm 2014 có 8,7 người đóng cho 1 người hưởng và năm 2020, tỷ lệ này chỉ là 6 người đóng cho 1 người hưởng.

Bên cạnh đó, việc nghỉ hưu sớm trong điều kiện dân số già hóa đang và sẽ là một gánh nặng lớn cho quỹ BHXH. Hiện nay, tuổi hưu trung bình của nam là 54,2 (so với quy định 60 tuổi) và nữ là 52,6 (so với quy định cũ là 55 tuổi). Tuổi thọ bình quân của người nghỉ hưu (kỳ vọng sống sau tuổi hưu) là 79,5 tuổi, trong đó nam là 79 tuổi, nữ là 80 tuổi.

Tính trung bình, thời gian hưởng là 25,3 năm (nam là 24,9 năm; nữ là 27,4 năm), trong khi tiền đóng BHXH chỉ đủ chi trả trong 10 năm. Trong khi đó, thời gian hưởng trung bình của mỗi người là 25,3 năm. Vì vậy, giải pháp đặt ra phải là giảm tỷ lệ người hưởng BHXH hoặc tăng mức đóng hoặc kéo dài thời gian lao động. Song mức đóng hiện quá cao nên khó tăng thêm, do vậy còn 2 giải pháp còn lại.

Phải coi người tham gia BHXH như khách hàng

Trao đổi với PV, ông Trần Đình Liệu, Phó Tổng giám đốc BHXH Việt Nam cho biết, mở rộng đối tượng bao phủ BHXH được xác định làm mục tiêu quan trọng trong những năm tới. Chính phủ đã ban hành Thông tư về tham gia bảo hiểm tự nguyện (BHTN) cho người lao động.

“BHTN hiện nay được xây dựng là đóng mức trần 2 lần thu nhập trung bình chuẩn nghèo và đóng 22% từ quỹ BHXH. Từ 2018, Nghị định 34 cho phép ngân sách Nhà nước hỗ trợ đóng. Đối với người nghèo là 30%, cận nghèo 20% và các hộ là người kinh doanh phi chính thức, hộ kinh doanh cá thể là 10%. Mọi tính toán hỗ trợ như trên là phù hợp” – ông Trần Đình Liệu nói.

Với đối tượng “phủ sóng” BHTN, Phó Tổng giám đốc BHXH cho biết, theo thống kê hiện có khoảng 4 triệu người có thể tiếp cận BHTN vì họ có thu nhập, tự tạo việc làm (như người bán hàng, buôn bán nhỏ…); bên cạnh đó là người nông dân cũng sẽ được hướng tới. Trong quá trình tổ chức thực hiện, ngành Bảo hiểm sẽ có báo cáo tổng kết để tính toán mức hỗ trợ cho phù hợp với người nông dân, các hộ kinh doanh sao cho tiệm cận với thu nhập của họ.

Ông Trần Đình Liệu cũng nhấn mạnh, có 300 nghìn doanh nghiệp (khoảng 2 triệu lao động) sẽ được thanh tra BHXH tập trung thanh tra trong năm 2017 và 2018. Những doanh nghiệp này có nguy cơ và biểu hiện trốn đóng và đóng BHXH chưa đầy đủ. Đây là một trong những giải pháp bảo đảm quyền lợi của người lao động.

Tại Hội nghị, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam nhấn mạnh cần tiếp tục mở rộng và đổi mới chính sách BHTN, coi người tham gia BHXH như khách hàng. Bên cạnh đó, đổi mới công tác quản lý lao động và quỹ BHXH, ứng dụng tối đa công nghệ thông tin trong quản lý, điều hành; cần có sự vào cuộc của các tổ chức đoàn thể, chính trị-xã hội để mở rộng đối tượng tham gia BHXH, nhằm đảm bảo an sinh xã hội.

Đặc biệt là vai trò của địa phương, cần phải giao kế hoạch cụ thể tới từng đối tượng. Nâng cao công tác tuyên truyền để người lao động hiểu được quyền lợi của mình, trở thành “người giám sát trực tiếp”./.

ILO khuyến nghị 4 phương án để mở rộng diện bao phủ BHXH: Tăng tuổi nghỉ hưu lên 65 đối với nam và nữ theo lộ trình cứ mỗi năm tăng lên 1 tuổi và bắt đầu thực hiện từ 2018; Tăng tuổi nghỉ hưu và giảm tỷ lệ thay thế (tính bằng tỷ số giữa người thụ hưởng và người tham gia BHXH) bằng cách sử dụng tỷ lệ tích lũy ở mức 1,5% mức đóng BHXH trong vòng 40 năm; Tăng tuổi nghỉ hưu, giảm tỷ lệ thay thế bằng cách áp dụng tỷ lệ tích lũy ở mức 1% đối với mỗi năm đóng góp, áp dụng cơ chế hưu trí toàn dân ở mức 50% lương tối thiểu khu vực Nhà nước; Tăng tuổi nghỉ hưu, áp dụng mô hình tài khoản cá nhân tượng trưng trong vòng 40 năm chuyển đổi từ năm 2018.