Với khát vọng tìm đường cứu nước, giải phóng dân tộc, ngày 5/6/1911, từ Bến cảng Nhà Rồng ở Sài Gòn, chàng thanh niên với cái tên Văn Ba bước chân xuống tàu Đô đốc Latouche-Tréville, bắt đầu cuộc hành trình lịch sử đi “tìm hình của nước”. Người đã bôn ba khắp năm châu, bốn biển, vừa lao động vừa học tập, nghiên cứu lý luận và kinh nghiệm thực tiễn, để rồi tìm thấy chân lý của thời đại: Chủ nghĩa Mác-Lênin.

Trước năm 1930, tại Thái Nguyên đã nổ ra nhiều phong trào đấu tranh chống lại ách cường hào, sự thống trị của thực dân, phong kiến. Cuối năm 1936, Tổ chức cơ sở Đảng cộng sản đầu tiên của tỉnh Thái Nguyên thành lập, đưa phong trào cách mạng nhanh chóng phát triển, đi từ tự phát lên tự giác, giành được nhiều thắng lợi to lớn.

Ngày 28/1/1941, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc và một số đồng chí vượt qua cột mốc 108 (nay là cột mốc 675) biên giới Việt Nam - Trung Quốc về đến Pác Bó (xã Trường Hà, huyện Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng). Cách mạng Việt Nam bước sang một bước phát triển mới, chuẩn bị phát động khởi nghĩa vũ trang, giành chính quyền trong cả nước.

Hội nghị Trung ương VIII (tháng 5/1941) đã phát triển và hoàn chỉnh sự chuyển hướng chỉ đạo chiến lược được đề ra trước đó, xác định nhiệm vụ trung tâm trong giai đoạn này là: “Chuẩn bị khởi nghĩa” và quyết định “lấy miền núi rừng Việt Bắc để xây dựng căn cứ vũ trang”. Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc chỉ thị xây dựng những con đường quần chúng, nối liền các trung tâm căn cứ trong lòng Việt Bắc, mở đường về xuôi kết hợp với phong trào cách mạng toàn quốc, đến cuối năm 1943, hai căn cứ cách mạng Cao Bằng và Bắc Sơn - Võ Nhai được nối thông với nhau. Từ đó, phát huy vị trí và địa thế chiến lược của Thái Nguyên, một bàn đạp để tiến về đồng bằng Bắc Bộ.

Theo PGS.TS Nguyễn Mạnh Hà, nguyên Viện trưởng Viện nghiên cứu lịch sử Đảng, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh cho rằng, Thái Nguyên có vai trò rất quan trọng: “Ngay trong thời kỳ Đảng ta chưa giành được chính quyền, Chủ tịch Hồ Chí Minh sau khi về nước đã nghĩ ngay đến, từ căn cứ địa Cao Bằng phải phát triển về và lấy Thái Nguyên làm cầu nối để phát triển về xuôi. Cho nên, Thái Nguyên trở thành địa bàn trung chuyển rất quan trọng. Các đơn vị vũ trang đầu tiên của Đảng đã hợp nhất tại Định Hóa, Thái Nguyên thành Việt Nam giải phóng quân. Các cơ sở cách mạng ở Thái Nguyên đã hỗ trợ cho các lực lượng vũ trang và cán bộ du kích của Thái Nguyên đứng lên khởi nghĩa từng phần, thành lập các tổng, xã hoàn toàn. Thái Nguyên có vai trò rất quan trọng!”

Bác về nước đúng vào mùa xuân - mùa tươi đẹp nhất của đất trời. Cũng từ mùa xuân năm 1941, phong trào cách mạng tại Thái Nguyên chuyển biến mạnh mẽ, ghi thêm những dấu ấn trong lịch sử. Thực tiễn phong trào cách mạng Thái Nguyên có ý nghĩa to lớn trong chiến lược phát triển cách mạng Việt Nam của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc, góp phần quan trọng vào thành công của Cách mạng tháng Tám năm 1945. Đây cũng là tiền đề để Trung ương Đảng, Bác Hồ quyết định chọn Thái Nguyên xây dựng ATK tuyệt mật, lãnh đạo thành công cuộc kháng chiến 9 năm chống thực dân Pháp.

Dưới ánh sáng của Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, dưới sự lãnh đạo của Đảng, trong các giai đoạn phát triển của cách mạng Việt Nam, Thái Nguyên đều ghi những dấu ấn quan trọng và rất đỗi tự hào. Những năm gần đây, nắm bắt cơ hội, vượt qua những khó khăn, thách thức, Đảng bộ và nhân dân các dân tộc Thái Nguyên đã đoàn kết đồng lòng đưa Thái Nguyên tiếp tục phát triển với những thành quả mới.

PGS.TS Đỗ Hồng Thái, Phó Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học Sư phạm, Đại học Thái Nguyên, nhấn mạnh: “Đặc biệt trong những năm gần đây, có thể nói rằng vị thế Thái Nguyên trong giai đoạn hội nhập và phát triển ngày càng khẳng định được vị thế, vai trò quan trọng của một trong những trung tâm kinh tế của khu vực trung du, miền núi phía Bắc. Sự phát triển ngoạn mục trong kinh tế của Thái Nguyên trong những năm gần đây đã minh chứng cho điều đó. Chúng tôi tin tưởng rằng, với những nỗ lực, với truyền thống, kinh nghiệm, với bản lĩnh và ý chí quyết tâm của Đảng bộ và nhân dân Thái Nguyên, trong quá trình tổ chức triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XX, và tiếp tục sẽ triển khai Nghị quyết của Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII đang tiến hành tại Thủ đô Hà Nội, chắc chắn Thái Nguyên sẽ có được vị thế mới trong quá trình phát triển và hội nhập.”