e magazine
ATK Thái Nguyên và dấu ấn trong lịch sử cách mạng Việt Nam

03/11/2021 12:03

Trong lịch sử đấu tranh cách mạng và kháng chiến của nhân dân ta dưới sự lãnh đạo của Đảng, Thái Nguyên với vị trí chiến lược đã trở thành một bộ phận quan trọng của căn cứ địa Việt Bắc oai hùng. ATK Thái Nguyên đã đảm bảo cho các cơ quan đầu não của Đảng và Chính phủ đứng chân chỉ đạo phong trào cách mạng trên cả nước. Từ đây vị trí chiến lược của Thái Nguyên đã được nâng lên một tầm cao mới. Sự ra đời của ATK trên đất Thái Nguyên và vai trò của nó đối với cách mạng và kháng chiến đã thể hiện rõ sự lãnh đạo đúng đắn, sáng tạo của Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng ta. Đây cũng là dấu ấn minh chứng cho vị thế quan trọng của Thái Nguyên trong những điều kiện lịch sử mang tính bước ngoặt của dân tộc.

atk thái nguyên và dấu ấn trong lịch sử cách mạng việt nam

ATK Thái Nguyên dấu ấn trong lịch sử cách mạng Việt Nam

Trong lịch sử đấu tranh cách mạng và kháng chiến của nhân dân ta dưới sự lãnh đạo của Đảng, Thái Nguyên với vị trí chiến lược đã trở thành một bộ phận quan trọng của căn cứ địa Việt Bắc oai hùng. ATK Thái Nguyên đã đảm bảo cho các cơ quan đầu não của Đảng và Chính phủ đứng chân chỉ đạo phong trào cách mạng trên cả nước. Từ đây, vị trí chiến lược của Thái Nguyên đã được nâng lên một tầm cao mới. Sự ra đời của ATK trên đất Thái Nguyên và vai trò của nó đối với cách mạng và kháng chiến đã thể hiện rõ sự lãnh đạo đúng đắn, sáng tạo của Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng ta. Đây cũng là dấu ấn minh chứng cho vị thế quan trọng của Thái Nguyên trong những điều kiện lịch sử mang tính bước ngoặt của dân tộc.

ATK Thái Nguyên dấu ấn trong lịch sử cách mạng Việt Nam

ATK Thái Nguyên- sự lựa chọn lịch sử

Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng căn cứ địa cách mạng được hình thành và phát huy hiệu quả trong quá trình vận động cách mạng tháng Tám, góp phần làm nên thắng lợi của sự nghiệp đánh Pháp, đuổi Nhật giải phóng dân tộc. Tư tưởng này được kế thừa và phát triển một cách sáng tạo trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước đem lại hoà bình, thống nhất và độc lập dân tộc.

Ngay từ khi còn ở nước ngoài, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã có sự quan tâm đặc biệt đến phong trào cách mạng ở Thái Nguyên, thấy rõ Thái Nguyên là nơi hội tụ đủ những điều kiện cần thiết của một căn cứ địa cách mạng ở buổi ban đầu, đó là thiên thời, địa lợi, nhân hoà và đáp ứng được nhu cầu mà công cuộc giải phóng dân tộc đã đặt ra.

Tháng 10/1941, với tầm nhìn chiến lược, Người đã nhận định: “Căn cứ địa Cao Bằng sẽ mở ra triển vọng lớn cho cách mạng nước ta... Nhưng từ Cao Bằng còn phải phát triển về Thái Nguyên và thông xuống nữa mới có thể tiếp xúc với toàn quốc được. Có nối được phong trào với Thái Nguyên và toàn quốc thì khi phát động đấu tranh vũ trang, lúc thuận lợi có thể tiến công, lúc khó khăn có thể giữ".

Sau ngày cách mạng Tháng Tám thành công, thực dân Pháp càng lúc càng lộ rõ âm mưu xâm lược nước ta một lần nữa. Với nhãn quan sáng suốt và tầm nhìn chiến lược, Chủ tịch Hồ Chí Minh ý thức được ngày trở lại Việt Bắc có thể tới gần, cần phải củng cố ngay cái nôi của cách mạng là căn cứ địa Việt Bắc. Vì thế chủ trương vừa kháng chiến vừa kiến quốc, vừa kháng chiến vừa xây dựng hậu phương do Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh đề ra phản ánh quy luật tất yếu của cuộc kháng chiến.

“Căn cứ địa” trong tư tưởng của Người là: “Sau khi hình thành hạt nhân chiến đấu là các đội tự vệ chiến đấu, các đội quân du kích. Đội du kích trong lúc hoạt động đánh quân thù, cần có một vài nơi đứng chân làm cơ sở. Tại nơi ấy, đội du kích tích trữ lương thực, thuốc đạn, lâu lâu về đó nghỉ ngơi, luyện tập. Nơi ấy phải có địa thế hiểm yếu che chở và quần chúng cảm tình ủng hộ”. Phải tiến tới xây dựng được chính quyền cách mạng cho căn cứ địa. “Có chính quyền cách mạng của địa phương, có căn cứ địa vững vàng, đội du kích nhờ đó mà phát triển lực lượng và hóa ra quân chính quy”(3). (Trích Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.4, tr.504)

Từ khi cả nước bước vào cuộc kháng chiến theo lời hiệu triệu của Chủ tịch Hồ Chí Minh đêm 19/12/1946, chúng ta càng thấy rõ tầm nhìn chiến lược của Thường vụ Trung ương Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chọn vùng rừng núi Việt Bắc nói chung, Thái Nguyên nói riêng để xây dựng căn cứ địa kháng chiến của toàn dân. Một số địa điểm thuộc các huyện Định Hóa, Đại Từ, Phú Lương, Võ Nhai (Thái Nguyên) cùng với các huyện Sơn Dương, Yên Sơn, Chiêm Hóa (Tuyên Quang) và Chợ Đồn (Bắc Kạn) được chọn làm nơi xây dựng An toàn khu của Trung ương. Đó là những nơi có đủ các yếu tố “địa lợi” và “nhân hòa” đảm bảo sự an toàn cho các cơ quan đầu não kháng chiến hoạt động.

Trong đó Thái Nguyên vừa ở vị trí tiếp nối giữa vùng châu thổ sông Hồng với miền núi phía Bắc vừa ở vào vị trí trung tâm căn cứ địa. Chính điều này đã tạo ra cái thế “tiến có thể đánh, lùi có thể giữ” của Thái Nguyên. Từ đây có thể cơ động khắp miền trung châu xuôi xuống Hà Nội, lên Tây Bắc hay xuống duyên hải Đông bắc bộ. ATK có hệ thống mạng lưới đường mòn tỏa đi các tỉnh khác trong căn cứ địa Việt Bắc thuận lợi cho việc tiếp tế, đảm bảo sự chỉ đạo của Trung ương Đảng và Chính phủ mau chóng đến các địa phương song lại gây trở ngại lớn cho việc hành quân cơ giới của địch. Từ ATK Thái Nguyên có thể sang Cao Bằng, Lạng Sơn, Bắc Kạn thông ra biên giới đảm bảo giao lưu quốc tế. Nhờ đó, hình thành nên thế chân kiềng với nhiều lợi thế, thuận tiện cho việc thay đổi nơi ở, nơi làm việc, chặng đường di chuyển lại không quá xa, luôn đảm bảo kịp thời cho sự lãnh đạo, chỉ đạo quân dân ta trong cuộc kháng chiến.

ATK Thái Nguyên là địa bàn của nhiều dân tộc thiểu số sinh sống. Tuy khác nhau về ngôn ngữ nhưng lòng yêu nước đã gắn kết họ thành một khối đoàn kết thống nhất. Gần 10 thế kỷ tiếp theo (thế kỷ XI đến thế kỷ XVIII) các dân tộc Thái Nguyên lại cùng nhân dân cả nước đánh bại nhiều cuộc xâm lược của ngoại bang. Vì vậy, nhân dân các dân tộc anh em nơi đây mang đầy đủ bản sắc tốt đẹp là: anh dũng, kiên cường, không chịu khuất phục một sức mạnh nào, thật thà, chất phác, thủy chung. Nhất là khi được Đảng tuyên truyền, giác ngộ thì truyền thống ấy được nhân lên gấp bội và càng trở nên sâu sắc. Trải qua cuộc vận động cách mạng tháng 8/1945, đồng bào nơi đây đã được giác ngộ chính trị sâu sắc, một lòng gắn bó với Đảng, sẵn sàng chiến đấu bảo vệ thành quả cách mạng.

ATK Thái Nguyên dấu ấn trong lịch sử cách mạng Việt Nam

Thái Nguyên cũng là địa phương có vị trí chiến lược hiểm yếu, sau lưng là miền rừng núi đại ngàn, điểm cuối của dãy Hoàng Liên hùng vĩ, được vòng cung Bắc Sơn và Sông Gâm bao bọc. Trước mặt là vùng trung du đồi gò bát úp và những dải đồng bằng hẹp trung lưu sông Cầu, sông Công. Địa thế các huyện Định Hóa, Phú Lương hiểm trở đồi núi xen lẫn thung lũng thuận tiện cho việc ẩn náu, có thể sản xuất tự cấp và giữ được bí mật. Chính nhờ điều kiện tự nhiên và truyền thống cần cù trong lao động của nhân dân các dân tộc, Thái Nguyên có thể tự cung, tự cấp kinh tế trong điều kiện hoạt động bí mật. Đây là địa bàn mà địch khó có thể tập trung lực lượng để đàn áp trên phạm vi toàn tỉnh.

Ngày 20/5/1947, Chủ tịch Hồ Chí Minh về đến ATK Định Hóa. Cùng với Bác, Tổng hành dinh rút khỏi Hà Nội, tiến về chiến khu. Cuộc di chuyển như một cuộc “thiên đô”. Cùng với Việt Bắc, Thái Nguyên mở rộng vòng tay đón hàng ngàn đồng bào Hà Nội và các tỉnh lân cận lên tản cư. Từ đây, “Thủ đô gió ngàn” bắt đầu trọng trách lớn lao của mình.

ATK Thái Nguyên dấu ấn trong lịch sử cách mạng Việt Nam

Dấu ấn của vị lãnh tụ nơi thủ đô kháng chiến

ATK Thái Nguyên dấu ấn trong lịch sử cách mạng Việt Nam

Thủ đô kháng chiến đã dành cho Chủ tịch Hồ Chí Minh và các cơ quan đầu não của Đảng và Chính phủ một địa bàn lý tưởng để sống, làm việc và lãnh đạo toàn dân trong suốt 9 năm trường kỳ kháng chiến. Trong đó, địa danh Điềm Mạc thuộc xã Thanh Định, Định Hoá là nơi Bác ở lâu nhất: 4 tháng 22 ngày. Trên đồi Khau Tý một ngôi nhà sàn 2 gian được xây dựng làm chỗ ở cho Bác. Cũng trên đồi Khau Tý, Bác đã viết bài thơ Cảnh khuya họa nên cảnh đẹp nên thơ của vùng núi rừng Việt Bắc mà vẫn chất chứa những ưu tư, suy nghĩ của những đêm thao thức không ngủ vì vận mệnh đất nước.

Ngoài ra, trong thời gian ở ATK Thái Nguyên, Chủ tịch Hồ Chí Minh còn sống và làm việc tại các địa điểm như: Làng Vang, xã Liên Minh, huyện Võ Nhai, nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ở và làm việc từ ngày 15/10 đến 17/11/1947. Ở đó, Người đã viết Thư gửi những người Nam Bộ trong quân đội Pháp và tác phẩm Sửa đổi lối làm việc (với bút danh X.Y.Z). Xóm Khuôn Tát, xã Phú Đình, huyện Định Hóa, nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh ở ba lần từ 20/11 đến 28/11/1947; từ 11/1 đến 7/3/1948 và từ 5/4 đến 1/5/1948.

Thời gian này, Người đã viết nhiều tài liệu, ký nhiều sắc lệnh quan trọng nhằm củng cố chính quyền, củng cố hậu phương, đẩy mạnh lực lượng vũ trang, chuẩn bị thay đổi cục diện chiến trường chống Pháp. Xóm Nà Lọm, xã Phú Đình, huyện Định Hóa, nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh ở và làm việc từ ngày 8/3/1948. Đồi Tỉn Keo, xã Phú Định, Định Hóa, nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh chuẩn bị và chỉ đạo công cuộc kháng chiến đến thắng lợi hoàn toàn. Đối với Người những văn phòng dã chiến giữa lòng dân là nơi:

ATK Thái Nguyên dấu ấn trong lịch sử cách mạng Việt Nam

Sống trên Thủ đô gió ngàn ngày ấy mới cảm nhận hết được tấm lòng nhân dân các dân tộc nơi đây. Toàn bộ bộ máy của Đảng, Nhà nước và các đoàn thể quần chúng đều đặt ở hậu phương lớn này. Các đơn vị vũ trang lớn ra đời và đồn trú ở đây. Các nhà máy, các công binh xưởng đều ẩn trong vùng núi rừng hiểm trở. Tất cả các xã, các bản, các huyện đều phải nhận thêm số người, có khi đông hơn cả số dân của mình. Những xã Trung ương ở nhiều nhất là Thanh Định, Phú Đình (Định Hóa), Vai Cày (Đại Từ), ngoài ra còn nhiều địa điểm tạm thời khác. Đồng bào các dân tộc đã sẵn sàng nhường chỗ tốt nhất cho cán bộ, bộ đội. Không ngại núi cao, suối sâu và cả bom đạn của địch, ngày đêm lăn lộn vận chuyển lương thực, đạn dược ra tiền tuyến. Dù ở đâu trên mảnh đất Thái Nguyên, nhân dân đều hết lòng bảo vệ kháng chiến, bảo vệ ông Ké. Khẩu hiệu “3 không”: “không nghe, không thấy, không biết” được triệt để thực hiện suốt thời gian kháng chiến.

ATK Thái Nguyên dấu ấn trong lịch sử cách mạng Việt Nam

ATK Thái Nguyên-cơ sở hình thành nền ngoại giao giữa Việt Nam và thế giới

Đóng vai trò thủ đô kháng chiến của Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, ATK Thái Nguyên còn là nơi đón tiếp, gặp gỡ giữa các nhà lãnh đạo cách mạng Việt Nam với đại biểu nước ngoài, đặt cơ sở cho việc xây dựng nền ngoại giao giữa Việt Nam với thế giới. Tháng 1/1950, từ ATK Thái Nguyên, Chủ tịch Hồ Chí Minh lên đường đi thăm Trung Quốc và Liên Xô. Từ đó, mở ra một thế phát triển mới cho cuộc kháng chiến của nhân dân ta. Tại một địa điểm thuộc xã Phú Đình, Chủ tịch Hồ Chí Minh và Ban Thường vụ trung ương Đảng tiếp phái viên của đồng chí Chu Ân Lai, bàn về việc phối hợp, giúp đỡ lẫn nhau của quân đội 2 nước Trung Quốc và Việt Nam.

Ngày 1/9/1954, tại đồi Giang, xã Độc Lập (nay là xã Tiên Hội), huyện Đại Từ, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhận quốc thư của Đại sứ Trung Quốc La Quý Ba. Đây là Lễ nhận quốc thư đầu tiên của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa. ATK Thái Nguyên cũng đã chứng kiến nhiều hoạt động ngoại giao khác của Chủ tịch Hồ Chí Minh như: Người đã từng tiếp Đoàn đại biểu Đảng Cộng sản Pháp do Lêô Phighe dẫn đầu, các đoàn cố vấn Trung Quốc, đoàn điện ảnh Liên Xô và nhà đạo diễn nổi tiếng Cácmen để chuẩn bị cho Chiến dịch Biên giới.

Có thể khẳng định rằng, mối quan hệ thân thiện, hợp tác mở rộng giữa nước ta và các nước trên thế giới được bắt nguồn từ ATK Thái Nguyên trong kháng chiến chống thực dân Pháp và trong những ngày đầu tiên sau khi hòa bình lập lại.

ATK Thái Nguyên dấu ấn trong lịch sử cách mạng Việt Nam

ATK Thái Nguyên-nơi ra đời hàng loạt quyết định lịch sử của cách mạng Việt Nam

Từ ATK Thái Nguyên, hàng loạt quyết định lịch sử quan trọng của cách mạng Việt Nam đã ra đời. Trên mảnh đất này, các binh đoàn chủ lực như Đại đoàn 308 - quân tiên phong (Thị trấn Đu- huyện Phú Lương), Trung đoàn 174, Trung đoàn Sông Lô, Trung đoàn pháo phòng không 367 được thành lập trên cơ sở các quyết định từ Tổng hành dinh đóng ở Định Hóa và cũng đứng chân trên Thủ đô kháng chiến.

Những quyết định, sắc lệnh, thông tư quan trọng của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Trung ương Đảng, Chính phủ, quân đội đều ra đời trong thời gian các cơ quan lãnh đạo cao nhất có mặt ở Định Hóa: Ngày 6/6/1947, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh số 58/SL, đặt 3 loại huân chương: Sao vàng, Hồ Chí Minh, Độc lập để tặng (hoặc truy tặng) cho đoàn thể và những người có công với nước, với dân; hoặc các nhân vật người nước ngoài có công với nước Việt Nam. Ngày 20/1/1948, Người ký 6 sắc lệnh (sắc lệnh số 110, 111, 112); Tiếp đó, Bác ký 16 sắc lệnh ngày 25-1. Từ tháng 2 đến ngày 7/9/1948, Người viết bài, ký sắc lệnh, gửi thư, trả lời phỏng vấn của báo chí, ra Lời kêu gọi gửi nhân dân cả nước và toàn thể các tướng sĩ nhân dịp 1.000 ngày kháng chiến (ngày 10-6), Lời kêu gọi Thi đua ái quốc (ngày 11-6).

Mảnh đất này cũng đã chứng kiến một sự kiện đáng nhớ của quân đội nhân dân Việt Nam. Đó là Lễ sắc phong quân hàm đại tướng cho đồng chí Võ Nguyên Giáp và phong quân hàm cho một số tướng lĩnh quân đội vào ngày 28/5/1948.

Cũng tại ATK Thái Nguyên, Chủ tịch Hồ Chí Minh và Bộ Chính trị đã đưa ra các quyết định mở những chiến dịch lớn trong suốt cuộc kháng chiến chống Pháp. Ngày 9/9/1952, Chủ tịch Hồ Chí Minh đến ATK Thái Nguyên thăm Hội nghị giao nhiệm vụ cho các đơn vị tham gia Chiến dịch Tây Bắc (do Bộ Tổng Tham mưu tổ chức). Để đối phó với âm mưu và hoạt động của địch, Người đã chủ trì cuộc họp Bộ Chính trị bàn kế hoạch tác chiến Đông - Xuân 1953-1954.

Dấu ấn đặc biệt là ngày 6/12/1953, tại Tỉn Keo, xã Phú Đình, huyện Định Hóa, Người chủ trì cuộc họp Bộ Chính trị nghe Tổng Quân ủy báo cáo Phương án tác chiến mùa Xuân năm 1954. Ngày 1/1/1954, cũng tại đây, Chủ tịch Hồ Chí Minh dự họp Bộ Chính trị chỉ định cơ quan lãnh đạo, chỉ huy Chiến dịch Điện Biên Phủ.

Như vậy là Thái Nguyên chính là nơi khởi nguồn của chiến thắng Điện Biên Phủ “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu”, đánh bại cuộc chiến tranh xâm lược lần thứ 2 của thực dân Pháp với sự giúp đỡ can thiệp Mỹ.

Nếu như xã Điềm Mặc, huyện Định Hóa (Thái Nguyên) là nơi vinh dự đón Bác Hồ về ATK Thái Nguyên lãnh đạo cuộc kháng chiến ngày 20/5/1947 thì nơi vinh dự thay mặt vùng đất chiến khu Việt Bắc, đồng bào vùng Việt Bắc, đồng bào Thái Nguyên chia tay Bác Hồ kính yêu và Trung ương Đảng về Thủ đô Hà Nội đã giải phóng chính là huyện Đại Từ, là xã Hùng Cường, nay là xã Bản Ngoại. Nơi này có căn nhà tre nứa đơn sơ mà Bác từng ở nằm trên Đồi Thành Trúc. Mảnh đất Đại Từ in dấu nhiều hoạt động cách mạng, kháng chiến và càng đậm nét hơn trong những ngày tháng 8, 9, 10 năm 1954 khi các cơ quan trọng yếu của Trung ương tập trung tại đây trước khi về tiếp quản thủ đô Hà Nội.

Xin nhắc lại lời của Đại tướng Võ Nguyên Giáp, người đã luôn coi mảnh đất này là quê hương thứ 2 của mình: “Rõ ràng, Thái Nguyên là thủ đô của nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa trong cuộc kháng chiến thần thánh của dân tộc ta chống thực dân Pháp. Nhiều chủ trương, đường lối kháng chiến kiến quốc được quyết định ở đây và từ đây Trung ương Đảng, Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng Chính phủ đã lãnh đạo nhân dân tiến hành thắng lợi sự nghiệp kháng chiến và kiến quốc. Cùng với nhân dân các dân tộc căn cứ địa Việt Bắc, ATK Bắc Kạn, Tuyên Quang, đặc biệt là ATK Thái Nguyên đã không chỉ che chở, đùm bọc Người và các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Quốc hội, mà còn có quyền tự hào đã trực tiếp đóng góp sức người, sức của, góp phần vào chiến thắng vĩ đại của dân tộc".

Cùng với thời gian, những bài học kinh nghiệm trong xây dựng Việt Bắc - căn cứ địa của cuộc kháng chiến chống Pháp, trong đó ATK Thái Nguyên đã không chỉ được kế thừa, bổ sung mà còn ngày càng phát triển trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, góp phần xứng đáng vào công cuộc giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước./.

ATK Thái Nguyên dấu ấn trong lịch sử cách mạng Việt Nam

Biên tập: Kim Tuyến- Thiết kế đồ họa: Trần Hưng