Dông là loài bò sát sống chủ yếu ở các sa mạc, đồi cát. Dông có khả năng nhịn uống nước lâu ngày, sinh trưởng tốt trong môi trường nắng nóng và khô nên còn được gọi là vua của đồi cát.

Loài "vua của đồi cát".

Dông từ lâu đã được coi là món ăn đặc sản của Phan Thiết nên ngoài việc đánh bắt tự nhiên, ngày nay ở Phan Thiết đã hình thành nhiều trang trại nuôi dông. Khi đưa dông về trang trại, người ta vẫn tạo cho chúng môi trường sống riêng và chăm chút bảo vệ chúng. Bởi dông thường đào hang và sống trong hang nên để tránh trường hợp dông đào hang sâu rồi xổng mất, người nuôi dông phải làm âm tường sâu dưới mặt đất 1,5 m, phía trên bờ tường cũng phải cao hơn 1,2 m để dông không thể leo ra ngoài.

Để bắt được dông, người ta phải dậy từ sáng sớm tinh mơ, lúc đó dông từ hang ra đồi cát tìm ăn và uống sương đêm. Thịt dông thường săn chắc, ngọt và được coi như một vị thuốc bổ.

Thường vào khoảng tháng 3 đến tháng 5 âm lịch, khi mùa mưa đến, dông bắt đầu sinh sôi nảy nở, thịt dông béo và chắc, ăn cũng ngon hơn. Người dân Phan Thiết chế biến nhiều món ngon thú vị như nấu cháo, làm chả, hấp, gỏi... nhưng món ăn được nhiều người lựa chọn hơn cả là món dông nướng, vừa giữ nguyên được hương vị thơm ngon, vừa dễ làm.

Dông có thể được chế biến thành nhiều món ngon.

Khi bắt dông sống, người chế biến sẽ nhanh chóng bẻ gẫy xương lưng để dông không giãy. Có hai cách để làm dông nướng: dông nướng để nguyên da, và dông nướng ướp muối ớt sau khi đã lột da.

Dông sau khi làm sạch da được ướp với muối ớt, sa tế khoảng 15 phút rồi đem nướng trên than hồng đến khi thịt săn lại, hơi ngả màu vàng, tỏa hương thơm ngào ngạt là dông đã chín.

Ngon nhất trong con dông nướng là mật và trứng dông. Mật dông có vị béo nhân nhẩn và để lại cái hậu thật ngọt. Trứng dông rất béo, bùi bùi dùng không ngán, được xem là một loại sơn hào hải vị.

Món dông nướng là đặc sản không thể bỏ qua khi du khách đến Phan Thiết.

Thịt dông thơm, mềm và có vị ngòn ngọt, gần giống như thịt gà nên còn được gọi là “gà đất”. Miếng thịt dông đậm đà, dùng làm mồi nhậu với xị rượu hay vại bia trong những ngày hè oi ả quả là ngon số một.

Gỏi dông là một món được nhiều người ưa thích. Thịt dông trộn với rau sống, nước mắm me là thành món "đặc sản" vùng biển. Nhưng chỉ cần chế biến thêm chút nữa, nó trở thành một món ẩm thực sang trọng.

Dông để nguyên con, chế nước sôi vào khoảng vài phút, rồi cạo nhẹ cho bong sạch lớp da đất, làm sạch ruột. Làm xong, rửa sạch lớp đất đen ở bụng, sau đó vắt ráo nước, rồi đem luộc chín xé lấy thịt và loại bỏ phần xương.

Thịt dông luộc xé nhỏ, đem ướp gia vị: muối, đường, bột ngọt, tỏi (giã nhỏ) cho ngấm, rồi trộn với hành tây, cà rốt, hành khô và rau răm..., thái mấy lát ớt thành những miếng mỏng xéo trang trí lên cho đẹp mắt.

Gỏi dông ăn kèm với bánh tráng nướng rất ngon miệng.

Tùy khẩu vị từng người mà có thể thêm vào nước tương cho đậm đà. Miếng bánh tráng vàng rụm, nhai giòn tan quyện cùng chất thịt ngọt mát và vị thơm đặc trưng của loài dông, tạo nên hương vị đậm đà.

Một bát cháo dông nóng hổi cũng là một lựa chọn thú vị của du khách vào ban đêm. Thưởng thức bát cháo dông thơm với loại gạo trắng, thơm dẻo, ăn nóng vừa có tác dụng bồi bổ cơ thể.

Thịt dông sau khi giã nhuyễn thì dành để nấu cháo. Muốn nồi cháo ngon thì xào qua thịt dông bằng dầu ăn. Gạo dùng nấu cháo phải là gạo thơm Tuy Hòa, ngâm sơ qua nước lã đến khi nồi nước thịt dông sôi ùng ục thì đổ gạo vào một lúc rồi nêm thêm muối mắm, mì chính, hành, tiêu... thế là có nồi cháo dông đặc biệt bồi dưỡng cơ thể sau những giờ lao động chân tay, trí óc mệt nhọc hoặc sau những “trận” chén chú, chén anh rượu vào lời ra, bụng đói meo...

Món ngon từ miền cát biển giản dị vậy thôi nhưng đã níu hồn bao du khách quay lại mảnh đất nắng gió này.