Từ lâu, những người Việt Nam được cử đi học, đi công tác tại Liên Xô trước kia và Liên bang Nga sau này, trong hành lý khi trở về quê hương thường có mang về Việt Nam khá nhiều đồ lưu niệm đặc trưng Nga.

Trong số đó có những con búp bê lật đật. Thế nhưng không phải ai cũng biết Lật đật Nga có từ khi nào và đâu là nơi sản xuất Lật đật đầu tiên (quê hương Lật đật).

Quảng trường ở trung tâm TP Tambov, tỉnh Tambov- nơi gắn với tên Lật đật Nga

Cùng với phóng viên VOV thường trú tại Liên bang Nga, trong những ngày Tết Việt, chúng ta tới thăm Quê hương Lật đật Nga, thành phố Kotovsk (tỉnh Tambov), nơi vẫn là địa chỉ sản xuất lật đật của nước Nga.

Chúng tôi đến thành phố nhỏ Kotovsk (thuộc tỉnh Tambov) vào một buổi sáng đầu đông và được chứng kiến một không gian thật thanh bình với những hoạt động thường ngày diễn ra rất quy củ.

Thành phố không đông người, không quá rộng, nhưng vốn là một thành phố quân sự (chuyên sản xuất vũ khí và đồ quân dụng từ thời Liên Xô) nên được quy hoạch xây dựng khá chặt chẽ với những khu phố như ô bàn cờ, đường xá rộng rãi và nhà nhiều tầng xen lẫn nhà ít tầng, nhưng tất cả đều không quá cao. Nhà cửa mang kiến trúc đặc trưng của thời kỳ những năm sau chiến tranh Vệ quốc gắn với tên tuổi Stalin.

Cụm tượng lưu niệm mang tên “Sự phát triển” ở TP Kotovsk

Thành phố ấy, những nhà máy quân sự từ thời xa xưa được đặt tại nơi ấy chính là nơi vào năm 1959 đã được nhận những đơn hàng đầu tiên của Nhà nước Liên Xô để sản xuất những con búp bê lật đật Nga, những món đồ chơi dành cho trẻ em.

Dần dần những con lật đật ấy đã gắn bó với đời sống của mọi người dân Nga và trở thành một trong những biểu tượng của nước Nga. Rồi từ đó đến nay, tại đây vẫn duy trì 2 nhà máy sản xuất búp bê lật đật với nhiều mẫu mã mới liên tục được sáng tạo thêm và xuất đi khắp Liên bang Nga theo các đơn hàng từ nhiều thành phố, hãng, trung tâm thương mại…

Thăm Nhà Bảo tàng Lịch sử của thành phố, chị Xvetlana Zimina, Trưởng Phòng Tham quan và Công tác Công chúng giới thiệu sơ lược về lịch sử của thành phố với những chiến tích trong chiến tranh vệ quốc, thành tựu xây dựng và phát triển thành phố…. Tại đây, chị rất tự hào khi giới thiệu góc trưng bày những con lật đật Nga từ lô hàng đầu tiên được sản xuất ở các nhà máy Kotovsk.

“Những con lật đật được sản xuất ở thành phố chúng tôi có điểm rất khác biệt là chúng không hề được ghép nối các bộ phận bằng những chiếc ốc vít nào cả mà bằng những hình thức kết dính đặc biệt, kể cả bộ phận phát âm thanh “kính coong” rất vang, rất vui tai, lẫn bộ phận tạo trọng lượng nặng giữ cho lật đật không đổ mà chỉ lắc lư quanh điểm đáy…”- chị Xvetlana Zimina nói.

Cán bộ của Bảo tàng Lịch sử Kotovsk giới thiệu về lứa lật đật đầu tiên

Những con lật đật được sản xuất từ thời kỳ đầu tiên cũng có những nét khác bây giờ khi có những chi tiết được bổ sung hoặc giảm bớt trong mẫu mã mới. Tuy nhiên, thiết kế đặc trưng cơ bản là gương mặt tròn, có mũ… và đặc biệt là âm thanh của búp bê vẫn được giữ nguyên bởi một thiết bị phát âm thanh theo nguyên lý của chiếc chuông, vốn có từ những loạt sản xuất đầu tiên…

Một giá lớn đựng hàng chục loại lật đật khác nhau là các sản phẩm đã được sản xuất qua từng thời kỳ và cả những mẫu mã mới nhất đang sản xuất hoặc sản xuất trong những dịp đặc biệt của đất nước ở các nhà máy trên thành phố Kotovsk... Trong số đó, theo lời giới thiệu của chị Xvetlana thì có những loại được sản xuất nhân những dịp kỷ niệm lớn của thành phố, hoặc khi diễn ra sự kiện trọng đại nào đó.

Tuy chưa có trưng bày tại bảo tàng, nhưng chị cũng cho biết có một mẫu lật đật mới vừa được sản xuất là những con lật đật màu trắng, có hình vẽ xanh và đen với biểu tượng của thành phố Tambov là chú chó sói cùng dòng chữ “Thủ Đô Năm mới của Liên bang Nga – 2017”. Loại này là quà tặng đặc biệt nên không có bán trên thị trường…. Đáp ứng những sở thích khác nhau của các lứa tuổi trẻ em, nhiều loại lật đật hình thú cũng được sản xuất.

Những nghệ nhân dân gian của nhóm hát “Tolianochka” tự hào khi nói về giá trị tinh thần của lật đật Nga

Những con ong xinh xắn, những chú khỉ, chú chó tai dài hay con vịt, con cáo… và cả chú hề cũng được thiết kế rất phong phú cả về màu sắc và hình thức, trở thành những sản phẩm rất đắt hàng hiện nay.

Tự hào với những sản phẩm lật đật của thành phố quê hương, chị Xvetlana nói:

“Thực tế là mỗi người dân của thành phố chúng tôi đều có một con lật đật nào đó, nhưng khi có mẫu mã mới thì rất nhiều người vẫn muốn mua nữa. Bởi vì với sự thay đổi mẫu mã đó mọi người đều thấy rất thích thú khi không chỉ là lật đật truyền thống mà đã có thêm nét mới. Ví dụ như một con ong, biểu tượng của thành phố. Khách tới tham quan thành phố chúng tôi cũng vậy dường như không có ai rời thành phố ra về mà không mang theo một con lật đật. Điều rất đáng nói thì đó là con lật đật như một biểu tượng về sự kiên cường, nó không bao giờ ngã”.

Từ một sự tình cờ được sản xuất lật đật và duy trì lâu năm, Kotovsk có thể được coi là quê hương của lật đật Nga dù sau này có nhiều nơi khác cũng sản xuất. Danh tiếng lật đật Kotovsk, lật đật Tambov vẫn được nhiều người quen biết hơn.

Bà bán hàng lưu niệm vui vẻ giới thiệu các sản phẩm lật đật của quê hương Kotovsk

Tại trung tâm thành phố Kotovsk, gần nơi có nhà máy sản xuất lật đật, một cụm tượng lưu niệm mang tên “Sự phát triển” gồm 3 con lật đật đứng sóng hàng dọc, với 3 hình ảnh từ một con lật đật nhỏ, lớn dần và cuối cùng là con to nhất, chững chạc nhất để mô tả các giai đoạn phát triển của một con người với những bước đi chập chững rồi dần vững vàng… Và đó cũng chính là những bước trưởng thành của nhà máy sản xuất lật đật Kotovsky.

Hiện nay, phân xưởng sản xuất lật đật vẫn là thuộc nhà máy quân sự, nên dù có được tham quan phân xưởng này, chúng tôi không được phép quay phim, chụp ảnh… Thế nhưng, theo dõi các công đoạn sản xuất lật đật ở đây mới thấy, các sản phẩm của Kotovsk rất đáng là niềm tự hào của “quê hương lật đật Nga”. Sản phẩm rất đẹp, kỹ thuật tinh xảo và đặc biệt là chất lượng cả từ âm thanh lẫn hình thức mẫu mã đều rất tốt.

Những người dân của quê hương lật đật, thành phố Kotovsk hay rộng hơn là tỉnh Tambov cũng đều rất tự hào với những con lật đật biểu trưng và với họ lật đật đã gắn bó với tuổi thơ, gắn bó cho đến tận bây giờ.

Trong một dịp tiếp xúc với nhóm Nghệ thuật dân gian Nga “Talianochka”, khi nói đến búp bê lật đật và ý nghĩa của nó trong cuộc sống của mình, bà Marina ôm trên tay một con lật đật to được trưng bày trong phòng Văn hóa của thành phố Tambov bày tỏ: “Lật đật bắt đầu được sản xuất ở thành phố chúng tôi vào năm 1959 và dó cũng là năm tôi ra đời. Tôi đã lớn lên cùng với những con lật đật và bây giờ thì những đứa cháu của tôi cũng đang lớn lên với lật đật”.

Bà Natalia thì nói: “Lật đật là biểu trưng của sự không khuất phục của người Nga chúng tôi. Nó cứ lắc lư thế này nhưng không bao giờ ngã mà vẫn đứng”.

Những sản phẩm lật đật mới liên tục được giới thiệu tại bảo tàng Lịch sử TP Kotovsk

Ở thành phố Kotovsk hay phổ biến hơn là ở tỉnh Tambov, tại các nhà ga, bến tàu và ở nhiều trung tâm thương mại lớn, nhỏ, nơi có các cửa hàng hoặc quầy hàng lưu niệm … đều có trưng bày các sản phẩm lật đật mới nhất. Ngay cả ở một hội chợ dịp Năm mới khi Tambov được chọn làm “Thủ đô Năm mới của LB Nga 2017”, gian giới thiệu sản phẩm của Kotovsk cũng có bán lật đật.

Đúng là những con lật đật đủ loại mẫu mã, đủ các hình thức biểu trưng… vẫn theo chân du khách gần, xa mỗi khi họ có dịp đến với tỉnh Tambov và TP Kotovsk để thành một món quà lưu niệm thú vị. Cứ như thế, hình ảnh một nước Nga bất khuất, một dân tộc Nga không bao giờ gục ngã, lại như được thể hiện rộng rãi hơn trên cả thế giới, trong hình hài những con búp bê Lật đật Nga./.