Ông Ma Văn Đao ở thôn Khuổi Lè, xã Giáo Hiệu, huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn là một trong những nguời biết hát Lượn Cọi và thể hiện làn điệu dân ca này thành công nhất ở địa phương.

Ông Đao cho biết: "Từ khi còn nhỏ tôi đã được ông bà, cha mẹ địu sau lưng làm việc nhà, việc đồng áng, địu lên nương trồng ngô, trồng sắn và hát ru bằng làn điệu Lượn Cọi, khi lớn lên tôi được tham dự các buổi biểu diễn văn nghệ cùng bố mẹ tại các lễ hội, đám cuới, vào nhà mới, lễ đầy tháng hay các ngày vui của làng xã. Từ lúc nào không hay, làn điệu Lượn Cọi đã trở thành niềm đam mê không thể thiếu được đối với tôi, tôi đã tự tìm tòi, học hỏi từ các cụ về làn điệu lượn cọi, về cách hát, luyến láy, lấy hơi, hát làm sao cho truyền cảm đúng làn điệu ngọt ngào, đi vào lòng nguời".

Bên cạnh đó, ông Đao còn tự mày mò, sưu tầm được hàng trăm bài hát Lượn Cọi để tập luyện và biểu diễn vào các dịp hội hè. Ông Đao cảm thấy rất tự hào về làn điệu Lượn Cọi của dân tộc mình và sẽ tiếp tục phát huy hơn nữa để cùng bà con ở địa phương gìn giữ giá trị văn hoá của Lượn Cọi cho muôn đời sau.

Còn ông Hoàng Văn Hồng ở thôn Nà Muồng, xã Giáo Hiệu, huyện Pác Nặm cho biết: Trước kia, tại địa phương này, Lượn Cọi được duy trì và phổ biến hơn rất nhiều so với hiện nay, hầu như những nguời trung tuổi, cao tuổi ở trong làng đều biết hát Lượn Cọi, kể cả lớp trẻ. Tuy nhiên, đến nay, cả thôn chỉ còn có khoảng 20 nguời biết hát Lượn Cọi, phần lớn là những người trung tuổi, cao tuổi. Để duy trì làn điệu Lượn Cọi và các làn điệu dân ca khác của dân tộc Tày ở địa phương, ông Hồng đã đứng ra vận động bà con thành lập Câu lạc bộ Liên thế hệ tự giúp nhau. Câu lạc bộ được thành lập từ năm 2017, hiện nay có 52 thành viên, trong đó thành viên cao tuổi nhất trên 70 tuổi.

Ông Hoàng Văn Hồng, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Liên thế hệ xã Giáo Hiệu, huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn tâm sự: "Lượn Cọi được truyền lại từ đời xưa, nhưng lớp trẻ bây giờ ra ngoài học nhiều nên cũng không để ý mấy rồi, nên ít nhiều đã bị mai một từ khoảng những năm 1990 trở lại đây. Từ khi thành lập câu lạc bộ, tôi là nguời cao tuổi cũng muốn cho con cháu học lại, ôn lại các làn điệu dân ca Tày như Lượn Cọi, lượn Nàng Ới để biểu diễn vào các dịp như ăn hỏi, cưới xin, vào nhà mới, lễ hội"

Trước đây, trong lễ hội Lồng Tồng, lễ hội mùa xuân, khắp các bản làng người Tày ở tỉnh Bắc Kạn nói chung và huyện Pác Nặm nói riêng, nơi nào cũng náo nức tổ chức thi hát các làn điệu dân ca then lượn, trong đó có làn điệu Lượn Cọi, người hát, người thổi sáo, họ bổ trợ cho nhau về âm nhạc, hơi thở của giọng hát, nghe vô cùng ấm áp và mượt mà.

luon coi lan dieu dan ca quy bau cua dan toc tay tinh bac kan da ps da sua
Làn điệu Lượn Cọi gắn bó với cuộc sống bình dị thường ngày của người Tày ở huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn

Nội dung của các bài Lượn Cọi là ca ngợi về quê hương, đất nước, ca ngợi bản làng, mùa màng tuơi tốt bội thu, về tình cảm con nguời, tình yêu đối lứa… Lượn Cọi có những câu mang tính mở đầu, chào hỏi, có ca ngợi cảnh vật thiên nhiên, bản làng thanh bình, cánh đồng bát ngát, lúa ngô xanh tươi. Đồng thời, xin phép già bản, trưởng bản, chủ nhà đã tiếp đón, tạo điều kiện để khách được hát lượn cọi tại gia đình hoặc bản làng, sông suối.

Bà Hoàng Thị Bài ở xã Nhạn Môn, huyện Pác Nặm cũng là một trong những người có tiếng về hát lượn cọi ở địa phương, mặc dù hàng ngày bận rộn với nhiều việc ruộng đồng, nương rẫy, thế nhưng dù ở đâu, làm gì cứ vui hay kẻ cả buồn là bà lại hát lượn cọi, đặc biệt là vào các dịp hộ hè hay đám cuới, bản làng có việc vui bà đều hăng hái tham gia. Vào cuối năm 2019 trong Lễ công bố Lượn Cọi của người Tày huyện Pác Nặm được đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia thì bà cũng là nguời tham gia rất nhiệt tình.

Bà Hoàng Thị Bài - xã Nhạn Môn, huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn khẳng định: "Hát Lượn Cọi của dân tộc Tày có từ đời các cụ truyền lại, đến bây giờ bà con vẫn gìn giữ được bản sắc văn hoá của dân tộc mình, chúng tôi vẫn sẽ tiếp tục truyền dạy làn điệu dân ca quý báu này cho con cháu, cho thế hệ trẻ để duy trì bản sắc văn hoá dân tộc không bị mai một đi. Tôi rất tự tin vào bản thân mình, hôm nay cũng rất vui mừng, phấn khởi được dự Lễ công bố Lượn Cọi lẻ Di sản văn hoá phi vật thể cấp Quốc gia, chúng tôi cũng rất tin tưởng trong thời gian tới sẽ tiếp tục có các chương trình để duy trì và phát huy làn điệu Lượn Cọi nhiều hơn nữa, các hoạt động phòn trào được thực hiện tích cực hơn"

Lượn Cọi là một thành tố quan trọng trong tổng thể âm nhạc dân gian người Tày ở Pác Nặm. Ngôn ngữ của Lượn Cọi mang tính biểu cảm, giữ một vị trí quan trọng và rất phổ biến trong đời sống tinh thần cũng như trong lao động, sinh hoạt hằng ngày của đồng bào nơi đây. Đối với nam nữ thanh niên, Lượn Cọi như một ngôn ngữ đằng sau ngôn ngữ tiếng nói để giãi bày tâm sự, suy nghĩ, tỏ tình, để bày tỏ ước mơ tìm đến hạnh phúc, kết duyên vợ chồng. Trong quan hệ gia đình con cái, người Tày hát Lượn Cọi còn bao hàm tình cảm trìu mến, tình yêu thương, dạy bảo để con cái lớn lên thành người có ích, sống có trách nhiệm với gia đình, với cộng đồng. Ở đám cưới, Lượn Cọi là để chúc mừng hạnh phúc cho cặp uyên ương, chúc gia chủ, họ hàng đôi bên mạnh khỏe, chúc mừng nhà trai đón được cô dâu mới.

luon coi lan dieu dan ca quy bau cua dan toc tay tinh bac kan da ps da sua
Lượn Cọi là ngôn ngữ phi vật thể để người Tày giãi bày tâm sự, suy nghĩ, tỏ tình, bày tỏ ước mơ

Trong thời gian qua, huyện Pác Nặm đã có nhiều việc làm để gìn giữ và phát huy giá trị văn hoá của làn điệu Lượn Cọi như: Hỗ trợ thành lập các câu lạc bộ dân ca dân tộc, khuyến khích, động viên các nghệ nhân, người cao tuổi phát huy làn điệu này qua các hội diễn, sự kiện của địa phương, gắn phát huy giá trị văn hoá truyền thống với phát triển du lịch và phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Ông Nguyễn Đình Điệp, Phó bí thư Huyện uỷ, Chủ tịch UBND huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn cho biết: "Huyện Pác Nặm là một huyện vùng cao chủ yếu là đồng bào các dân tộc thiểu số, phần lớn là người Tày sinh sống, trong thời gian qua, làn điệu Lượn Cọi được bà con nhân dân gìn giữ và phát triển, thường xuyên duy trì trong các lễ hội, đầu xuân năm mới, vào nhà mới. Đặc biệt, huyện Pác Nặm rất vinh dự được Bộ Văn hoá - Thể thao và Du lịch công nhận Lượn Cọi là Di sản văn hoá phi vật thể và tổ chức đón nhận trên địa bàn huyện. Trong thời gian tới, huyện tiếp tục tuyên truyền cho bà con xây dựng các đội, các câu lạc bộ để phát triển, gìn giữ, đặc biệt định hướng bảo tồn Di sản gắn với phát triển du lịch và phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương."

Với nỗ lực cao của các cấp, ngành và cả cộng đồng, Lượn Cọi của đồng bào dân tộc Tày ở Pác Nặm đã và đang được bảo tồn, phát huy những giá trị tốt đẹp trong cuộc sống hiện đại…Là thể loại hát có giai điệu thánh thót, uyển chuyển, trầm bổng, luyến láy nên Lượn Cọi rất hấp dẫn người nghe. Lượn Cọi có thể là một bài dài hoặc chỉ là một đoạn ngắn, hát đối và cũng có khi tự hát. Hát Lượn Cọi đòi hỏi người hát phải có chất giọng khỏe, hay, ấm, có đủ hơi dài để luyến láy,chuyển tải được hết những tâm tình trong mỗi câu hát, nhằm bày tỏ tình cảm của chính nguời hát với người nghe.

luon coi lan dieu dan ca quy bau cua dan toc tay tinh bac kan da ps da sua
Lượn Cọi của người Tày huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

Tại lễ đón nhận Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia “Lượn cọi của người Tày huyện Pác Nặm” được tổ chức vào cuối năm 2019 vừa qua, ông Hoàng Anh Thư, cán bộSở Văn hoá, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Kạn đã khẳng định: Lượn cọi được công nhận là di sản văn hoá phi vật thể cấp Quốc gia là niềm tự hào, là trách nhiệm đối với người dân và chính quyền địa phương. Để góp phần bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể Lượn Cọi đúng với ý nghĩa, bản sắc tốt đẹp, đặc sắc vốn có, Sở Văn hoá thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Kạn đã có những việc làm cụ thể và sẽ tiếp tục quan tâm hơn trong thời gian tới.

Với việc được đưa vào “Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia” theo Quyết định số 446/QĐ-BVHTTDL ngày 29/01/2019 của Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã thêm một lần nữa khẳng định Lượn Cọi là một bộ phận quan trọng trong kho tàng nghệ thuật dân gian, là nét đẹp văn hóa tiêu biểu của đồng bào dân tộc Tày huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn nói riêng và các địa phương khác trong cả nước nói chung.

Ông Nông Quốc Thành, Phó cục trưởng Cục Di Văn Hoá, Bộ Văn hoá - Thể thao và Du lịch cho biết: "Tôi gửi lời cảm ơn đến Sở Văn hoá - Thể thao vạ Du lịch tỉnh Bắc Kạn cũng như UBND huyện Pác Nặm đã tổ chức Lễ đón nhận Bằng công nhận Di sản văn hoá phi vật thể Quốc gia Lượn Cọi tại huyện Pác Nặm. Nhân dịp này, Ban tổ chức đã có một chương trình trình diễn Di sản văn hoá phi vật thể rất phong phú và đặc sắc của đồng bào các dân tộc huyện Pác Nặm nói riêng và của tỉnh Bắc Kạn nói chung"

Trong cuộc sống hiện đại ngày nay, dù có nhiều dòng nhạc mới du nhập vào cuộc sống thì Luợn Cọi ở huyện Pác Nặm vẫn được cộng đồng dân tộc Tày ở đây lưu giữ một cách tự nhiên trong đời sống của họ./.